Skip to main content

Full text of "Amiga Magazine 02"

See other formats 


AMIGA 


MAGAZINE 








(DE AMIGA 500 VAN COMMODORE). 


Slimme scholieren weten wat ze willen: de Amiga 500 
van Commodore. Want welke richting je straks ook kiest en 
welk doel je ook voor ogen hebt, de creatieve Amiga helpt je. 

De wereld van de Amiga 500 is even toegankelijk als 
veelzijdig. Aan de hand van de gebruiksvriendelijke muis en 
met de Nederlandse handleiding raak je d’r zó in thuis. En 
ook de prijs is geen drempel: verrassend laag ondanks z’n 
hoogwaardige professionele mogelijkheden. 

Dan z’n veelzijdigheid. De snelle helper die ’t studeren 
thuis en op school vergemakkelijkt. Bij het schrijven, grafisch 
weergeven, tekenen en ook componeren (stereo geluidsweer- 
gave met CD-kwaliteit). De alleskunner die met de audiovi- 
suele componenten beeld, kleur, beweging en geluid eindeloos 
kan spelen en variëren op het hoge resolutie kleurenscherm 
1084 S. Maar die zeker niet minder creatief is in zakelijk 
gebruik: ook wat dat betreft beschikt de Amiga 500 over uit- 
gebreide software-mogelijkheden. 

De Amiga 500 'spreekt’ overigens verschillende com- 
putertalen en kan ’praten’ met andere computers. Kan worden 
gekoppeld aan allerlei randapparatuur en is daarbij multi- 



T GEBEURT ALLEMAAL OP SCHRIJVEN . . . GRAFISCH 

DE KLEURENMONITOR 1084 S . . . WEERGEVEN . . . TEKENEN . . 



ANIMATIE. .. MIXEN BEELD EN MAAR OOK ALLERLEI 

GELUID... ZAKELIJKE TOEPASSINGEN. 


tasking; met behulp van overzichtelijke Windows kun je ’m 
meerdere taken tegelijk laten uitvoeren, iets wat maar weinig 
besturingssystemen waarmaken. Hij laat zich verder eenvou- 
dig uitbouwen. Zo is-ie uit te breiden met een externe 20 Mb 
harddisk en desgewenst zowel op MS/DOS niveau als met 
Commodore 64 software te gebruiken. 

Ontdek de wereld van de Amiga. Bij de dichtstbijzijnde 
Commodore dealer. Of via de bon of de Commodore Service- 
lijn: 020-842495. Wie weet behoor ook jij straks tot de steeds 
groter wordende Club van Amiga-enthousiasten, waarvan je 
bij aanschaf automatisch lid wordt. De Amiga 500 is een vol- 
waardige computer met brains! 


Ik wil meer welen over de Amiga 500 van Commodore cn watje er 


mee kunt. 

| Naam Geb.dat. 

I Straat. 

' Postcode/Plaats 

| Tel.nr. 

I Stuur deze bon op naar Commodore B.V., 

I Antw .nr. 1 5066, 1000 PW Ams t erdam. 



AMIGA. ONLY COMMODORE MAKES IT POSSIBLE. Cr 

Commodore 


AMIGA MAGAZINE 



AMIGA MAGAZINE is een uitgave van 
Uitgeverij Divo 
M. Gijzenburg 14 
2907 HG Capelle a/d IJssel 
Tel. 010 - 458 76 40 
Fax. 010 - 44 200 37 

HOOFDREDAKTEUR: 

Niek Haak 

MEDEWERKERS: 

Max Barber 
Robert de Bie 
Bert Boerland 
Hans Buying 
Deva Dip 
Igor van Gemert 
Johannes Keukelaar 
Frank Lips 
Richard Luyten 
Ad van Pinxteren 
Hans van der Pol 
Fred Reijngoud 
Metin Seven 


EO EEN VEELBELOVEND KOPPEL 

De kombinatie Amiga-genlock levert 
interessante mogelijkheden op. 

Een inleiding in de techniek achter 
Desktop Video. 

10 GETEST: GENL0CKS 

Eerste deel van onze genlock test; 
in dit nummer bekijken we twee 
genlocks voor de hobby-markt. 



EO PH0T0N PAINT 2.0 


Een test van de nieuwste versie van dit bekende tekenpakket. 



EQ NIEUWE BEZEMS BIJ COMMODORE 

Commodore is bezig met een inhaalmanoeuvre op het 
vlak van de support aan gebruikers. Amiga Magazine 
ging op bezoek bij de Support Lijn en nam voor de 
lezers een aantal goede tips mee terug. 


Roel Smit 
Edwin van der Veer 
André Viergever 

VORMGEVING. 

Paul Bloemers 
010-411 08 68 

ILLUSTRATIES: 

Gimix Media 
010 -433 20 53 

AD VERTENTIE-EXPLO ITATIE: 

Jan van Die 
Tel. 010 -458 76 40 

ABONNEMENTEN: 
Jaarabonnement (6 nummers) f 39,95 
Maak het verschuldigde abonnementsgeld over 
naar 

postgiro 1033172 
t.a.v. Divo /AMIGA MAGAZINE 
M. Gijzenburg 14 
2907 HG Capelle a/d IJssel 
Abonnementen kunnen elk nummer ingaan en 
worden jaarlijks automatisch verlengd. 
Opzeggingen moeten twee maanden voor het 
verstrijken van het abonnementsjaar schriftelijk 
ingediend worden. 


EH MUZIKALE TEKSTVERWERKER 

De Amiga in de slag met het notenschrift: 
een test van Dr.T's Copyist. 

EO BOUWDOOS VOOR COMPUTERMUZIEK V 

Soundtracker is een van de populairste 
muziekprogramma's voor de Amiga. 

Kennismaking met het basisgereedschap 
voor demomakers. 

E9 PROGRAMMEREN 

De programmeer-fans werden in het eerste 
nummer slecht bedeeld. Daarom beginnen 
we in dit nummer naast de Basic rubriek 
met een kursus C èn een kursus 68000 
assembler. 

EO GAMES 

Max Barber en collega's bekeken een 
nieuwe serie spelletjes 

01 GETEST: A590 HARD DISK PLUS 

De nieuwe harddisk van Commodore voor de Amiga 500 lijkt 
een schot in de roos. 






DRUK: 

Van den Berg Zwijndrecht 
Tel. 078-10 09 11 

VERSPREIDING: 

Betapress Gilze 
Tel. 01615-78 00 

Het copyright op alle artikelen in dit blad berust bij 
Uitgeverij Divo. 

Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk 
worden overgenomen of vermenigvuldigd, dan na 
voorafgaande schriftelijke toestemming van de 
uitgever. 



4 REDAKTI0NEEL 

5 NIEUWS Commodore lanceert Amiga 2000 Rev.6. 

7 POST Brieven van lezers 

1 9 STARTUP-SEQUENCE Een kijkje in de keuken van AmigaDOS. 
21 BETER BASIC Deel twee van onze kursus. 

34 EUREKA Tips en truuks voor beginners en experts. 

36 FISH & CHIPS De laatste Public Domain aanwinsten. 

58 COMPUTER MAGAZINE IN STEREO Test van AX Magazine. 

60 TELETEXT DICHTERBIJ Teletext èn tv op de Amiga. 






AMIGA MAGAZINE 


BETER LAAT.... 



I e moeten openen met een kleine verontschuldiging: 
nummer twee is wat later dan gepland. We hopen wat 
I dat betreft op uw begrip: gezien de opzet van het 
tijdschrift kan het soms niet anders. Amiga Magazine wordt 
uitgegeven door een kleine uitgeverij en gemaakt door een 
kleine redaktie. Van de opbrengst kunnen we voorlopig nog 
niet leven, dus we zijn genoodzaakt er allerlei zaken naast te 
doen. Bovendien werken we liever een weekje langer door tot 
het blad naar onze zin is dan het tijdschrift overhaast naar de 
drukker te brengen. 

Ook onze excuses voor de maandvermelding op de voorkant 
van nummer één. De vele ongeruste telefoon tj es naar de uitgever 
een maand geleden waren begrijpelijk. De meeste lezers had- 
den echter al gezien dat een jaarabonnement uit zes nummers 
bestaat: we verschijnen dus om de twee maanden. 


Gelukkig kunnen we ook melden dat door de grote toestroom 
van abonnees het nu al mogelijk is om met meer pagina's uit te 
komen. We hopen natuurlijk dat deze trend doorzet, zodat we 
u in de toekomst nog meer kunnen bieden. 

Uit de reakties op het eerste nummer is duidelijk gebleken dat 
Amiga Magazine in een behoefte voorziet. We kregen stapels 
post op de deurmat met veel positieve reakties, suggesties voor 
het tijdschrift en vooral ook veel vragen over de Amiga. Het 
heeft even geduurd, maar inmiddels hebben alle briefschrijvers 
antwoord gekregen, voorzover voor ons een adres was te ach- 
terhalen. Een paar veel gestelde vragen over het tijdschrift 
willen we hier ook bespreken, omdat ze waarschijnlijk bij meer 
lezers zijn opgekomen. 


We proberen een gevarieerd blad te maken met goede artikelen 
en betrouwbare tests. Onze mogelijkheden worden (zoals bij 
alle tijdschriften) voor een belangrijk deel bepaald door de 
oplage van het blad en het aantal advertenties. Het aantal 
redaktionele pagina’s is daardoor beperkt en gebruik van veel 
kleur, zoals in de grote buitenlandse tijdschriften, zou op dit 
moment te veel ten koste gaan van het aantal pagina’s. Als met 
de toenemende verkoop van de Amiga in Nederland het aantal 
abonnees en de advertenties voor Amiga Magazine meegroeien, 
komen er vanzelf meer mogelijkheden. 


We kregen van veel mensen te horen dat ze Amiga Magazine 
een prima tijdschrift vonden, maar dat nou juist aan hun 
favoriete onderwerp wel erg weinig ruimte werd besteed. Daar- 
bij werden ongeveer alle onderwerpen genoemd die in het blad 
te vinden zijn. De program meer-fans komen in dit nummer wat 
meer aan hun trekken, maar ook hier zijn de mogelijkheden 
natuurlijk niet eindeloos. We kunnen op een totaal van 50 a 60 
redaktionele pagina’s geen 20 bladzijden uittrekken voor 
(bijvoorbeeld) de games-rubriek of een uitgebreide kursus 



assembler. Het is voor ons ook niet mogelijk om een kursus 
AmigaDOS te schrijven die start op het nivo van de absolute 
beginner en uiteindelijk alle kommando’s uitgebreid behan- 
delt. 

“Waarom worden er zulke ‘oude’ programma’s getest?” 

We testen een programma doorgaans pas als het officieel 
verkrijgbaar is in Nederland. Daardoor kunnen we de ge- 
bruiker informeren over de versie die in de winkel komt, de 
kwaliteit van de handleiding, de prijs en een adres waar het pro- 
gramma in ieder geval te krijgen is. Het zal de meeste lezers wel 
bekend zijn dat de distributie in het illegale circuit veel sneller 
verloopt dan via de officiële kanalen, maar daar kunnen wij als 
tijdschrift weinig aan doen. In het kopieercircuit wordt een 
programma dat sinds een week in omloop is (en vaak officieel 
nog nergens leverbaar) al ‘oud’ genoemd. Aangezien het toch 
vlug enkele maanden duurt om optimaal met een goed pro- 
gramma te leren werken, hanteren wij op dit punt andere 
maatstaven. 

De opmerking in het eerste nummer over de gevolgen van het 
illegaal kopiëren in Nederland maakte vele, vaak verontwaar- 
digde, reakties los. Meer daarover is te vinden in de rubriek met 
brieven van lezers. We kunnen ons niet aan de indruk onttrekken 
dat de ernst van dit probleem door veel gebruikers wordt 
onderschat. 

Commodore Nederland is er van overtuigd dat 1989 het jaar van 
de grote doorbraak van de Amiga wordt. We hopen van harte 
dat de Nederlandse markt voor Amiga hard- en software zich dit 
jaar op een gezonde manier ontwikkelt, want dit zal voor een 
belangrijk deel bepalend zijn voor de toekomst van deze unieke 
computer. Goede verkoopresultaten betekent meer en betere 
nieuwe produkten en (uiteindelijk) ook meer service voor de 
gewone gebruiker. 





AMI6A MAGAZINE 



AMIGA 2000, REVISION 6 

Sinds april wordt er een nieuwe versie van de 
Amiga 2000 geleverd, aangeduid als 'Rev.6'. 

Wat zijn de verschillen met de 'oude' machines? 



Het viel ons direkt op dat er 
veranderingen op de hoofdkaart 
waren (onder andere Megabit 
chips in plaats van de gewone 
256K types en een klein 
‘piggyback’ printje nabij de 
Agnus chip). Toen we op een 
nieuwe machine het kommando 
‘avail’ gaven (dit geeft een 
overzicht van het beschikbare 
geheugen), dachten we eerst 
nog dat er iets niet klopte, maar 
nadere inspektie leerde dat de 
machine een nieuwe Agnus chip 
(type 8372) bevat, aangeduid als 
Fat Lady, die in staat is om 1 Mb 
videogeheugen aan te sturen. 

Graphic-fans weten dat de 
beschikbaarheid van 1 Mb chip 
memory een grote vooruitgang 
betekent. We draaiden onder 
andere Deluxe Paint III in hires- 
interlace stand met overscan en 
zestien kleuren, terwijl op de 
achtergrond (en af en toe op de 
voorgrond) de NewTek 
demoreel ongehinderd 
doorspeelde, begeleid door 
diverse soundsamples. Nieuwe 
graphics/animatie software zal 
met de 1 Mb Chip Mem wel 
raad weten. Het ligt niet in de 
bedoeling de nieuwe Agnus-chip 
ook voor de Amiga 500 te 
gebruiken. Wij zijn benieuwd 
welke hacker er als eerste in 
slaagt een Amiga 500 met 1 Mb 
Chip Mem in elkaar te zetten. 
Andere verschillen zijn een iets 
snellere blitter en een 
gewijzigde reset procedure. 

In de praktijk bleek dat de RGB- 
poort ook enige kleine wijzigin- 
gen moet hebben ondergaan, 


want een genlock die wel op de 
B2000 werkt, funktioneert niet 
meer korrekt op de nieuwe 
modellen. 

Verder brengt ‘revision 6’ 
diverse mechanische verbeterin- 
gen zoals een betere onder- 
steuning van de hoofdkaart, een 
versteviging van de kast en een 
verplaatsing van diverse 
jumpers, waardoor deze 
makkelijker bereikbaar zijn. 
Helaas moeten we ook melden 
dat sommige programma's niet 
meer goed werken met de 1 Mb 
chip memory. Een van de 
voorbeelden is het tekenpakket 
Digi-Paint. Gelukkig is hiervan 
een nieuwe versie in aantocht. 
Nog geen Amiga 3000, maar 
toch een komplimentje voor 
Commodore voor deze 
doordachte verbeteringen. 

25 MHz 

Over de 3000 gesproken: op de 
Developers dag van Commo- 
dore op 31 mei werd voor het 
eerst een werkend prototype 
van de Commodore A2630 kaart 
gedemonstreerd. 

Basis van de kaart vormt een 25 
MHz 68030 processor met een 
68882 mathematische coproces- 
sor en 2-4 Mb 32 bits geheugen. 
Deze kaart is voorlopig nog niet 
in de verkoop te verwachten, 
maar het geeft aan dat er achter 
de schermen hard gewerkt 
wordt. 

Voorlopig moeten we het doen 
met de Amiga 2500 serie, 
gebaseerd op de A2620 kaart; 
de levering hiervan staat voor 
deze zomer op het programma. 


OPEN DAG COMMODORE 
GEBRUIKERS GROEPEN 

De Commodore Gebruikers- 
groependag op 20 mei werd 
tamelijk druk bezocht. Voor een 
groot deel van de tijd kregen de 
naar schatting honderd 
bezoekers nog eens een toelicht- 
ing op de nieuwe koers van 
Commodore (Winning Wheel, 
Amiga Winning Wheel, Amiga 
Task Force etc.). Omdat het de 
eerste keer was, lag de nadruk 
op de presentatie van Commo- 
dore; hopelijk zal er een 
volgende keer meer aandacht 
voor de gebruikersgroepen zijn. 
Verder presenteerde men veel 
promotiemateriaal en schonk 
men behoorlijk wat aandacht 
aan de nieuwe advertentiekam- 
pagne voor de 500. 

Fred van hemmen kondigde het 
nieuwe tijdschrift ‘Amiga 
Wereld’ aan (de al eerder aan- 
gekondigde Nederlandse versie 
van Amiga World). Het lijkt op 
dit moment nog niet meer te 
zijn dan een lege kaft, maar zo 
te horen komt het blad na de 
zomer in omloop. Doelgroep is 
de bovenkant van de markt. 

Ook Amiga Magazine werd 
trouwens onder de aandacht ge- 
bracht. ‘Een heel goed blad’, 
aldus Van Lemmen. 

Commodore support manager 
Paul Stive vertelde tot onze ver- 
bazing over nieuwe Amiga 2000 
modellen met onder andere 
IMb chip memory dankzij een 
nieuwe Agnus chip. 

Tenslotte kregen de toehoor- 
ders informatie over de nieuwe 
videochip, die pas met Kickstart 


1.4 schijnt te werken. Vreemd 
dat men deze belangrijke 
informatie enkele dagen 
daarvoor, toen wij speciaal voor 
de laatste nieuwtjes op bezoek 
waren, nog niet kwijt wilde. 


ALS een vis 
IN HET WATER... 

Bulletin Board Waterland heeft 
een PD verspreidingsservice. 
Alle Fish disks zijn beschikbaar 
en worden up to date gehouden 
door rechtstreekse import. In 
het BBS is een online database 
aanwezig. Hierin kan men via 
een trefwoord naar onderwer- 
pen en programma’s zoeken. De 
prijs voor de PD is f 5,- per 
diskette exklusief verzendkos- 
ten. BBS Waterland is 
bereikbaar onder 02990-40202 
(vier lijnen) en 02990-45740. 
N.B. Dit zijn modemlijnen; wie 
geen modem heeft is dus 
aangewezen op andere kanalen. 

GFA-BASIC 3.0 

In de test van GFA-BASIC in het 
vorige nummer werd een 
verkeerde prijs vermeld. De 
juiste prijs is f 269,95. 

PRODUKTNIEUWS 

Amiga Magazine maakt graag 
ruimte vrij om haar lezers te 
informeren over nieuwe Amiga 
produkten. Leveranciers en 
distributeurs kunnen informatie 
over nieuwe produkten, indien 
mogelijk vergezeld van foto en 
verkoopprijs, opsturen naar het 
volgende adres: 

Amiga Magazine, Nieuwe Haven 
35, 4331 JZ Middelburg. 


ijuiiumii 

i.RAM DISK!) avail 



Largest 

936072 

— sa 

Type Available 
chip 942488 
fast 8133488 

In-Use 

97664 

Maxi hum 
1048152 


255176 

8388576 

8846184 


total 9875888 
l.RAH DISK:) | 

352848 

9428728 

8846184 

ë 


Amp Mapzine: 


1 .RAM DISK.’ > avail 
Type Available In-Use 

chip 419784 628368 

Tast 7922688 465888 

total 8342472 1686256 

1 .RAM DISK:) | 


Haxinun Largest 
1848152 396864 
8388576 7883568 
9428728 7883568 


EOS 


jg 






JOTKA COMPUTING 


JUNIOR-PROMMER 


De junior-prommer programmeert 
alle eproms uit de 2700-serie van 
de 2716 (2 Kb) tot en met de 
27011 (128 Kb). Uiteraard kunt u 
zowel NMOS- en CMOS-typen 
programmeren. Daarnaast 
kunnen ROM’s worden uitgelezen 
en tevens sommige EEPROMS 
worden geprogrammeerd. 

De bijgeleverde software is 
geheel menugestuurd. Met een 
monitorfunctie kunnen de 
gegevens worden gecontroleerd 
en gewijzigd voordat de EPROM 
wordt geprogrammeerd. Daartoe 
staan zoek- en vervangfuncties, 
blokfuncties en vergelijkings- 
functies ter beschikking. 


De Junior-prommer beschikt over vijf programmeeralgoritmen; in de 
AUTO-modus wordt automatisch het optimale algoritme gekozen. 

De Junior-prommer wordt compleet gebouwd en afgeregeld geleverd. 
Indien u dat wenst, kunt u ook een bouwpakket bestellen. U krijgt dan 
de printplaat en de software; voor de onderdelen moet u zelf zorgen. 





Compleet gebouwd inclusief software f 299.- incl. BTW 
Als bouwpakket f 79.- incl. BTW 
Losse behuizing f 49.- incl. BTW 


AMIGA BASIC PROFIBUCH 


Ook leverbaar voor de Atari ST en MS-DOS computers. 


AMIGA GFA BASIC 3.0 FIBEL 


De zeer krachtige en snelle BASIC van GFA 
is nu ook voor de Amiga beschikbaar. In dit 
boek worden van deze BASIC onder andere 
de editor, de variabelen, de meer dan 350 
commando’s en functies en alle foutmeldin- 
gen beschreven. In de appendices vindt u 
onder meer een lijst met alle geïmplemen- 
teerde functies van het besturingssysteem. 
Door deze opbouw is het boek zowel voor 
de beginnende als de gevorderde program- 
meur uitermate geschikt. 

Van elk commando wordt een beschrijving 
van de syntaxis en de parameters gegeven. 
De extra informatie rondt het boek af en 
maakt het programmeren ook voor de 
beginner eenvoudig. 

Om snel de gewenste informatie tussen de 
vele commando’s en functies te kunnen 
opzoeken, zijn deze op alfabetische wijze 
geordend. 

Duits, 270 pag. f 49.- incl. BTW 



Dit boek biedt u een uitstekend overzicht 
op het programmeren in AmigaBASIC. 
Behalve een uitgebreide en gedetailleerde 
beschrijving van de belangrijkste com- 
mando’s staat in dit boek ook uitgebreide 
uitleg over de systeemroutines en de 
opbouw en het gebruik van het besturings- 
systeem. 

Om praktisch gebruik te kunnen maken 
van de mogelijkheden die het besturings- 
systeem biedt, zijn in dit boek meer dan 
zestig subroutines opgenomen. Hiermee 
komen de fantastische mogelijkheden van 
de Amiga ook in het bereik van de BASIC- 
programmeur. 

Zo wordt onder meer het gebruik van 
supersnelle tekst, het gebruik van andere 
fonts, het maken van een requester en het 
bedienen van vensters mogelijk. 

Duits, 372 pag. f 69.- incl. BTW 


JOTKA COMPUTING 
Postbus 81 8|3 
6710 AD EDE 
Tel. 08380 - 38731 
Fax. 08380-21675 


Bankrelaties: Postbank: 2151650 ABN: 53.98.27.894 


MS-DOS-PC 






AMIGA MAGAZINE 



GEMENGDE GEVOELENS 

( ontvangen vóór het uitkomen van het eerste 
nummer) 

Met gemengde gevoelens zie ik het (twee- 
??) maandblad tegemoet. Als 64 bezitter 
was ik al afhankelijk van buitenlandse 
bladen en als Amiga bezitter ben ik dat 
nog steeds. Daar ik meer dan zes buiten- 
landse bladen lees, ben ik benieuwd of 
Amiga Magazine als enig Nederlandstalig 
blad dit goed weet aan te vullen. De buiten- 
landse bladen zijn ook niet zo geweldig 
omdat ik meerdere bladen moet kopen. 
In het ene blad staan een paar interes- 
sante pagina’s en in het andere ook. Hoe 
hoort het blad er dus uit te zien? 

Blijf Amiga gericht. MS-DOS en dergelijke 
hebben hun bladen. Behandel veel ar- 
tikelen uitgebreid. Hiermee bedoel ik: 
geef geen CLI cursus in twee delen, maar 
behandel de diverse CLI kommando’s 
uitgebreid. Een artikel alleen maar over 
assign of path zou veel mensen verder 
helpen. Werk niet teveel met themanum- 
mers, bijvoorbeeld alleen teken- en of 
muziekprogramma’s. Zo’n uitgave is 
alleen voor een zeer beperkt (kopers)- 
publiek aantrekkelijk. Dus een blad met 
veel artikelen van harddisk tot lezershulp 
tot virussen. Vergeet ook niet de spel- 
freaks (een zeer groot en dus mooi mee- 
genomen aantal lezers!). Het is niet di- 
rekt nodig GamesMachine of Ace na te 
doen, maar het helpt wel! 

Niet teveel listings en als ze er zijn dan 
goed uitleggen, of het nu C-, Basic- of 
machinetaallistings zijn. Ook hier weer, 
kwaliteit voorop. 

Ook in speluitleg: liever 10 spellen uitge- 
breid dan 34 oppervlakkig. Ik hoop niet 
dat de Amiga Dossier of Commodore Info 
stijl wordt gevolgd. Begin er dan liever 
helemaal niet mee! Hopende u een op- 
bouwend advies gegeven te hebben, groet 
ik u als oprecht Amiga bezitter en 
liefhebber. 


P.S. Natuurlijk is het in mijn positie wat al 
te makkelijk om kritiek te geven daar ik 
zelf weinig te vertellen heb (misschien 
adventures en spellen uitgezonderd). 
Maar als toekomstig lezer mag ik toch wel 
wat opmerken. 

Veel Succes! 

D.R. Dooren, Dordrecht 

Wij hopen dat het eerste nummer u goed 
bevallen is. De kombinatie veel artikelen 
en uitgebreid behandelen stuit op 
praktische problemen , aangezien wij maar een 
beperkt aantal pagina ’s per nummer ter 
beschikking hebben. Omdat Amiga Magazine 
een tweemaandelijks blad is, zou een CLI- 
kursus met enkele kommando } s per keer pas 
klaar zijn als de Amiga 5000 al op de markt is 
(of wellicht AmigaDOS 2.0). In nummer 3 
hopen we met een CLI-cursus van start te gaan, 
maar dan met een iets hoger tempo. 

SCHOOLMEESTER 

Met belangstelling heb ik het eerste 
nummer van Amiga Magazine door- 
genomen en ik feliciteer u met de uitvoer- 
ing van dit nummer. Het ziet er allemaal 


prima uit en ik ben met u van mening dat 
er behoefte is aan een professioneel blad 
voor de Nederlandse Amiga-gebruiker. 
Het moet mij echter van het hart dat ik 
niettemin wat teleurgesteld ben over het 
feit dat uw hoofdredakteur het nodig heeft 
gevonden de gebruikers in zijn inleiding 
direkt maar even te beschuldigen van 
illegaal kopiëren. Letterlijk schrijft hij: 
“Nergens is het illegaal kopiëren zo’n al- 
gemeen (geaksepteerd) verschijnsel als 
in ons land.” 

Ik hoop dat uw hoofdredakteur wat meer 
weet van de computermarkt dan hij hier 
demonstreert, want dan moet hij weten 
dat de hardware en ook met name de 
software nergens zo duur is als in Neder- 
land. In de Verenigde Staten is het een 
doodnormale zaak datje de software die 
je wilt kopen bij een postorderbedrijf 
bestelt. Iedereen die in Nederland wel 
eens de prijzen van postorderbedrijven 
heeft onderzocht, weet dat deze weg niet 
beslist de goedkoopste is. 

Niettemin wil ik u en hopelijk ook uw 
lezers konfronteren met de volgende tabel 
die ik heb samengesteld uit advertenties 
uit uw eerste nummer en een Amerikaans 
tijdschrift voor Amiga gebruikers: 


Pakket 

Prijs Nederland 

Prijs Amerika 

Prijs Duitsland 


fl. 

us$ 

fl. 

DM. 

fl. 

Aztec C prof. 

799,- 

145,- 

312,- 

279,- 

315,- 

Aegis Draw 2000 

699,- 

179,- 

385,- 

445,- 

503,- 

Deluxe Music 

269,- 

65,- 

139,- 

176,- 

199,- 

Professional Page 

899,- 

240,- 

516,- 

589,- 

665,- 

Superbase Prof. 

799,- 

200,- 

430,- 

506,- 

448,- 

Wordperfect 4.2 

899,- 

200,- 

430,- 

395,- 

446,- 

Dragons Lair 

169,- 

35,- 

75,- 

98,- 

111,- 





AMiGA MAGAZINE 




U ziet dat er enorme prijsverschillen zijn 
tussen Nederland, Duitsland en de Ver- 
enigde Staten, prijsverschillen die lang 
niet alleen te verklaren zijn uit BTW ta- 
rieven etc. Ik ben dan ook van mening dat 
het onjuist is direkt maar te beginnen met 
de Nederlandse Arniga gebruiker de les te 
lezen over het kopiëren en de mogelijke 
gevolgen daarvan voor de ontwikkeling 
van programmatuur in de toekomst. De 
handel moet beginnen met de hand in 
eigen boezem te steken en ervoor zorgen 
dat de belangstellende lezer van ver- 
schillende magazines niet bij elke ad- 
vertentie die hij van een Nederlandse 
dealer vindt onmiddellijk het gevoel krijgt 
dat hem het vel over de neus gehaald 
wordt. Dit gevoel krijg je automatisch als 
je de prijzen leest die Nederlandse be- 
drijven durven vragen voor software die 
bestemd is voor huisgebruik. 

Overigens moet mij ook van het hart dat 
om een andere reden uw bewering niet 
geheel terecht is, want als je al probeert 
met een illegale versie van een groot 
pakket te werken, ben je over het alge- 
meen na enige tijd toch geneigd om de 
officiële versie te kopen met de daarbij 
behorende handboeken en inleidingen. 
Persoonlijk hou ik er de gewoonte op na 
om kennis te nemen van de mogelijkhe- 
den van een pakket via een illegale kopie 
en daarna pas de officiële versie te kopen. 
Mijn mening is dat de tussenhandel op de 
volgende punten tekort schiet: 

a. De prijzen van zowel hard- als software 
moeten realistisch op elkaar zijn afge- 
stemd. Het is in mijn ogen onzin om 
software aan te bieden die qua prijs de 
kosten van de hardware waarop het moet 
draaien benadert. 

b. Het aanbod op de Nederlandse markt 
is maar een fraktie van het skala aan pro- 
dukten dat voor de Amiga is ontwikkeld. 
Dit geldt zowel voor de hardware als de 
software. 

U zoekt denk ik met mij tevergeefs naar 
een Nederlandse leverancier van de 
harddisk controller A2090A. Die is voor- 
zover ik weet in Nederland niet te koop, 
hoewel er in diverse bladen verschillende 
pagina’s zijn volgeschreven over de su- 
perieure kwaliteiten van dit Commodore 
produkt. 

Wij zoeken allen tevergeefs naar een 
aanbod dat in omvang ook maar enigszins 
dat van onze Duitse vrienden, om maar 
niet te spreken van onze Amerikaanse, 


benadert. Juist op dit punt is voor een 
serieuze zakenman, dus niet zo’n snelle 
gladde winstmaniak, een terrein braak 
blijven liggen. 

Mijn advies aan u is als u trouwe lezers 
zoekt (lees desgewenst: als u mij als trouwe 
lezer wilt winnen) , dan moet u onmiddel- 
lijk ophouden met de schoolmeester uit 
te hangen, want daar koop ik geen blad 
voor, zelfs geen Amiga Magazine. 

A.A. v 't Hoog, Veenendaal 

(door de redaktie enigszins ingekort) 

Het ene zinnetje over illegaal kopiëren 
in het redaktioneel van het eerste 
nummer heeft vele reakties opgeleverd. 
Diverse gebruikers voelden zich beledigd en 
probeerden ons uit te leggen dat het gebruik van 
\ gratis software' om allerlei redenen hun volste 
recht is. Reden om wat uitgebreider op deze brief 
in te gaan. 

Het gevolg van het postzegels verzamelen ' wat 
zoveel Amiga gebruikers doen, is dat het grootste 
deel van de gebruikers helemaal geen officiële 
software gebruikt. Het resultaat hiervan is dat 
de verkoop van Amiga software in Nederland 
voor veel bedrijven totaal niet interessant of 
zelfs verliesgevend is. Dat resulteert in hoge 
prijzen en een zeer beperkt aanbod. 

Wanneer u de ontwikkelingen op de Duitse 
markt heeft gevolgd, zal u bekend zijn dat de 
Amiga software daar aanvankelijk (zo'n 1-2 
jaar geleden) ook duur was vergeleken met 
bijvoorbeeld de V. S. Doordat het aantal Amiga 's 
groeide en er een groter aantal gebruikers kwam 
dat ook officiële software aanschafte, zakten de 
prijzen en steeg het aanbod. Hoewel er in 
Duitsland nog steeds flink illegaal gekopieerd 
wordt, is de verkoop van Amiga software daar 
vele malen omvangrijker dan in Nederland. Er 



Stuur uw brieven naar 
Amiga Magazine Post 
M.Gijzenburg 14 
2907 HG Capelle a/d IJssel 
De redaktie heeft het recht 
brieven in te korten. 


is hier dus sprake van een vicieuze cirkel. 

De ervaring leert dat de hoogte van de prijzen 
zeker niet de enige reden is om met illegale 
software (en gekopieerde manuals) te werken. 
Een zekere gemakzucht en Hollandse zuinigheid 
speelt een belangrijke rol. In vergelijking met 
een illegale kopie vanf 10,- inklusief manual is 
een officieel pakket voor velen altijd te duur, of 
het nuf 1 00,- of f 300,- kost. Het is ons bekend 
dat dit niet alleen voor ‘thuisgebruik ' geldt, 
maar ook voor veel bedrijven. 

Zonder uitgebreid op de door u aangevoerde 
cijfers in te gaan, willen we toch even wijzen op 
enige zaken die het beeld vertekenen: 

- De advertenties in de Amerikaanse bladen 
zijn doorgaans van bedrijven die door een 
kombinatie van grote omzet en minimale service 
met een kleine winstmarge genoegen kunnen 
nemen. Dergelijke (postorder) bedrijven zijn wat 
de Amiga betreft in Nederland nauwelijks 
aanwezig. Het zal u wellicht bekend zijn dat de 
prijzen in Duitsland ook sterk verschillen, 
afhankelijk van waar u de software koopt. De 
firma ’s met een goede service ( die ook iets van de 
produkten afweten) zijn niet zoveel goedkoper 
dan de gemiddelde Nederlandse dealer. 

- Het niet meerekenen van BTW-verschillen, 
inklaringsrechten en dergelijke geeft een 
vertekend beeld van de verschillen, zeker waar 
het de T.S. betreft, waar helemaal geen B1W 
bestaat. 

- Het aanschaffen van hard- en software in het 
buitenland is een uitstekende oplossing voor 
degenen die alles al weten. Helaas blijken veel 
gebruikers voor of na aankoop in het buiten- 
land met allerlei vragen bij de Nederlandse 
dealers aan te komen (bijvoorbeeld over een 
Nederlandse gebruiksaanwijzing voor het 
Bridge-Board). U begrijpt wellicht dat de dea- 
lers daar niet blij mee zijn. 

- Een belangrijke reden voor het geringe soft- 
ware-aanbod in Nederland is dat voor veel 
dealers de verkoop van Amiga software niet 
rendabel is; of de koper het vel over de neus 
gehaald wordt wagen we dus te betwijfelen 
(uitzonderingen zijn er natuurlijk altijd). 

- Wat betreft de afstemming van prijzen van 
hard- en software hebben wij een andere mening. 
Meestal is de software minstens even belangrijk 
voor de mogelijkheden die de gebruiker heeft als 
de hardware; waarom zou de software dan veel 
goedkoper moeten zijn? Bij de Amiga zijn er 
natuurlijk dure pakketten (bijvoorbeeld 
WordPerfect, X-Cad, Sculpt-4D en Caligari), 
maar die zijn voor professioneel gebruik bedoeld. 
Voor de gewone gebruiker zijn er vrijwel altijd 
veel goedkopere alternatieven. 

- De levering van de A2090A verloopt in Ne- 






AMI6A MAGAZINE 


derland inderdaad nogal problematisch , wat 
hoofdzakelijk aan Commodore ligt. Wij hebben 
goede hoop dat dit gaat veranderen. Er zijn 
overigens diverse uitstekende alternatieven voor 
de A2090A in Nederland te koop ( al moet u wel 
even zoeken ) . We noemen onder andere de SCSI 
controllers van C Ltd, de GVP Impact en de 
Microbotics Hardframe. Al deze controllers vindt 
u in onze Amiga 2000 harddisk test in het 
volgende nummer. 

Wij hopen met u dat de Nederlandse Amiga 
markt zich op een gezonde manier ontwikkelt. 
Daarbij moet u zich realiseren dat dit niet alleen 
van de dealers, maar zeker ook van de gebrui- 
kers afhangt. 


GELUKWENSEN 

Onze gebruikersgroep juicht uw initia- 
tief tot het uitgeven van een Nederlands- 
talig tijdschrift van harte toe en wil u van 
harte gelukwensen met die start. Wij 
spreken de wens uit dat uw blad qua 
inhoud en vormgeving toonaangevend 
zal worden in Nederland. De gebruikers- 
groep wil dit schrijven niet alleen verge- 
zeld laten gaan van onze welgemeende 
felicitaties, maar dit tevens omzetten in 
een abonnement waarvoor de gegevens 
reeds zijn verzonden. 

Bijgaand treft u aan het clubblad van de 
computer gebruikersgroep zoals juist 
verschenen. 

Wij zullen zeker in de volgende uitgave 
van ons blad de leden opmerkzaam maken 
op Amiga Magazine. Tevens zullen wij 
trachten door middel van artikelen etc. 
mede uw initiatief te ondersteunen. 

Cf Konings, ACG Gebruikersgroep, Assen 


EINDELIJK 

Hè, hè, eindelijk. Waarom eindelijk? 
Simpel: sinds de Amiga op de markt is, 
ben ik al bezitter van dit magnifieke ap- 
paraat. Edoch, de documentatie is altijd 
allerbelabberdst geweest. Nouja, zo slecht 
natuurlijk ook weer niet. Sinds juli 1987 
zorgt mijn boekhandel al voor de Duitse 
uitgave van Amiga Magazine, uitgebracht 
door Markt en Techniek. 

Vandaar dat hè, hè: eindelijk een Neder- 
lands blad, gericht op de Amiga gebuiker. 
Daar hebben wij lang op gewacht. Nu heb 
ik een vraag. Of liever gezegd, twee vragen. 
Ten eerste: Ik wilde het blad via mijn 
boekhandel betrekken. Die moet toch 
ook wat verdienen. Maar nou is het bij 


jullie zo, dat als ik PD software wil hebben, 
ik speciaal een abonnement moet ne- 
men. Ik maak daar geen punt van, bij ons 
op de club kan ik daar natuurlijk heel 
gemakkelijk aankomen. Maar ik kan mij 
indenken dat een losse bladen koper die 
ook PD wil hebben het daar moeilijk mee 
heeft. Is daar geen mouw aan te passen? 
Tweede vraag. Ik ben een liefhebber van 
modemgebruik. Ik zoek dus zoveel 
mogelijk BBS-en die speciaal op de Amiga 
gericht zijn. Tot nog toe ben ik er maar 
twee aan de weet gekomen, Is het mogelijk 
om in jullie blad, bijvoorbeeld elke twee 
maanden of eens per halfjaar, een lijst 
met BBS-en af te drukken? 

Zo, dit waren mijn vragen. Nu nog een 
paar opmerkingen. Nee, niet betreffende 
jullie blad. Dat ziet er voor een eerste 
uitgave bijzonder fraai en goed verzorgd 
uit. Ik wil namelijk in mijn computer een 
filecard of harddisk laten plaatsen, ben 
daarom dus op zoek naar testen, gegevens, 
hoe installeer je, hoe formatteer je en 
dergelijke. Duizend en één vragen komen 
bij mij op. Het zou naar mijn idee goed 
zijn om zulke informatie in jullie blad op 
te nemen. Natuurlijk niet alle informatie 
in één blad stoppen, maar lekker lang 
uitsmeren. Zulke informatie wordt door 
veel Amiga bezitters gretig gelezen. 

Zo, dat was het voor de eerste keer. Mis- 
schien een volgende keer iets meer, 
bijvoorbeeld over mijn ervaringen. Die 
waren met mijn eerste 2000 zeer slecht. 


Frans Sies, Etten-Leur 


Amiga Magazine is niet ingesteld op 
de verspreiding van PD-software en 
laat dit graag aan andere partijen 
over. Om te garanderen dat onze abonnees in 
ieder geval de besproken PD-diskettes kunnen 
krijgen, hebben we daarvoor een service opgezet. 
Het leveren aan niet-abonnees zou ons echter te 
veel tijd gaan kosten. De losse nummer kopers 
moeten dus elders hun PD-schijfjes bestellen öf 
snel abonnee worden. 

Voor zover de redaktie bekend is, zijn er maar 
weinig BBS-en in Nederland die veel aandacht 
aan de Amiga besteden. Wij hebben de indruk 
dat er onder de Amiga gebruikers heel weinig 
bezitters van een modem zijn. Wanneer we een 
goed overzicht van de BBS-en hebben, zullen we 
dat zeker publiceren. 

Wat uw vraag over harddisks betreft : in num- 
mer 3 van Amiga Magazine zullen we hieraan 
uitgebreid aandacht besteden. 



HELP! 


Help! Er is in Nederland geen enkele 
instelling te vinden die goedkoop en snel 
met een image-camera mijn floppy op dia 
overzet. Ook is het moeilijk een goede 
laserprinter service te vinden. Misschien 
heeft u of één van uw lezers de adressen 
van bedrijven waar ik terechtkan? 


Lena Shafir, Amsterdam 


Uw probleem is ons bekend. Doordat 
de professionele toepassing van de 
Amiga in Nederland nog maar in de 
kinderschoenen staat, is deze vorm van dienst- 
verlening nog nauwelijks ontwikkeld. De re- 
daktie zal de adressen van bedrijven en instel- 
lingen waar men voor dergelijke faciliteiten 
terecht kan graag vermelden in Amiga Maga- 
zine. 





VRAGENUURTJE 


In de afgelopen periode kregen we 
een groot aantal brieven van lezers. 
Daarbij waren veel enthousiaste 
reakties, opmerkingen en sug- 
gesties voor het tijdschrift en vooral 
ook veel vragen over de Amiga zelf. 
Inmiddels heeft iedereen (voorzover 
er een adres was te achterhalen) 
antwoord gekregen. Uit de vele 
reakties kozen we er hier een paar 
die ook voor een groter publiek 
interessant zijn. 

Omdat de beantwoording van 
brieven veel tijd kost, vragen we u 
om voor zover mogelijk gebruik te 
maken van het vragenuurtje van 
Amiga Magazine: 

Amiga Magazine Lezersservice 
Telefoon 01 180-39308 
Iedere woensdagavond van 20-21 
uur 

Spelregels: 

• alleen op de aangegeven tijd 
bellen 

• raadpleeg eerst de gebruiks- 
aanwijzing of uw Amiga- 
dealer 

• houdt het kort, zodat anderen ook 
een kans krijgen 

• bel niet voor vragen over uw abon- 
nement (die horen thuis bij de 
uitgever) 




AMIGA MAGAZINE 


AMIGA & GENLOCK 


Een van de eigenschappen die de Amiga een unieke computer 
maken, is de optie om het computerbeeld te mengen met 
videobeelden. Andere moderne computers bieden soms ook 
deze mogelijkheid, maar de kwaliteit is vaak een stuk minder. 


Niek Haak 


E< 

veelb€ 

ko| 



oor computer- en videobeeld te 
mengen onstaan allerlei interes- 
sante mogelijkheden, 
toepassingen: 

l ondertitelen van videofilms 
^Tïet kombineren van computeranimatie 
met video-opnames 

- interaktievé systemen die videobeeld 
kombineren met computerinformatie 

- kabelkrant en andere informatiesyste- 


- systemen voor videoproduktie/editing 


Voor veel van deze toepassingen bestaat 
gespecialiseerde apparatuur die vaak een 
veelvoud kost van een Amiga. Hoewel de 
kwaliteit die we met een Amiga halen niet 
altijd te vergelijken is, vormt een Amiga 
met de juiste toebehoren een uiterst 
kompakt en flexibel systeem voor allerlei 
zaken die met video te maken hebben. 
Het geheel wordt meestal, in navolging 
van de term ‘Desktop Publishing’, 
aangeduid als ‘Desktop Video’. Bij Desk- 
top Video spelen videodigitizers (zie 
Amiga Magazine nummer 1) en genlocks 
een centrale rol. 

IN DE PAS 

Voor het mengen van computer- en vi- 
deobeeld is een genlock nodig. De term 
zal velen wel bekend zijn, maar er bestaat 
verwarring over wat een genlock nu eigen- 
lijk is. Het woord is afkomstig van ‘GEN- 
eral’ en ‘LOCKing’, wat zo ongeveer be- 
tekent dat een video-apparaat gesynchro- 
niseerd (gelockt) kan worden met een 
ander video-apparaat. Haak na deze ter- 
men nog niet af, we proberen het een en 
ander nog te verhelderen. 

In het artikel over videodigitizers in Amiga 
Magazine nr. 1 lieten we zien hoe een 
videosignaal is opgebouwd. Naast de 
beeldinformatie (helderheid en kleur) 
bevat een videosignaal synchronisatie 


signalen, die aangeven dat er een nieuwe 
beeldlijn (HSYNC) respektievelijk een 
nieuw halfbeeld (VSYNC) begint. Wan- 
neer we het beeld van twee videobronnen 
willen mengen, moeten we zorgen dat ze 
precies gelijk lopen, dat wil zeggen op 
hetzelfde moment beginnen met het 
schrijven van een nieuw halfbeeld respek- 
tievelijk een nieuwe beeldlijn. Daarnaast 
moet ook nog de zogenaamde ‘color- 
burst’ overeenkomen, omdat anders 
problemen met de kleurweergave ont- 
staan (zoals kleurafwijkingen of vegen 
van het kleurbeeld); dit zullen we hier 
niet verder toelichten. 

Nu het woord videodigitizer toch geval- 
len is, moeten we gelijk maar even een 
populaire misvatting uit de weg ruimen. 
Dit betreft het idee dat men met een 
genlock kan ‘digitaliseren’. 

Hier is geen sprake van: het video- 
signaal komt niet verder dan de 
genlock en blijft geheel analoog. 

Het is dus ook niet mogelijk het 
meng-beeld te bewerken of in de 
computer op te slaan, zoals dat 
met beelden van een videodigi- 
tizer kan. 

MACHTSOVERNAME 

Wil men het computerbeeld 
mengen met het beeld van een 
videorecorder (bijvoorbeeld voor 
het aanbrengen van titels), dan 
moet de synchronisatie van de 
computer worden afgestemd op 
die van de recorder. Andersom is 
onmogelijk: een videorecorder 
kan niet goed ‘gelockt’ worden 
op een andere videobron. Het 
mengen van twee videosignalen 
die niet gelijk oplopen resulteert 
in doorgaans ernstige verstorin- 
gen in het beeld. 


Het locken van de Amiga gebeurt door- 
dat de genlock de macht over de com- 
puter overneemt via de RGB-poort. Omdat 
men bij het ontwerp van de Amiga van 
begin af aan met deze mogelijkheid heeft 
rekening gehouden, is dit relatief een- 
voudig te realiseren. Dat de normale 
beeldopbouw van de Amiga goed over- 
eenkomt met die van een PAL videosig- 
naal is daarbij een extra voordeel. 

Normaal bepaalt de systeemklok van de 
Amiga het werktempo van de computer 
en daarmee de beeldopbouw van het mo- 
nitorbeeld. Wanneer de genlock een 
extern kloksignaal aanbiedt, neemt dit de 
plaats in van de systeemklok. De stuursig- 
nalen van de genlock worden op hun 
beurt weer afgeleid van het binnenko- 
mende videosignaal. De Amiga loopt daar- 
door netjes ‘in de pas’. 


Video Genlock Video 



NAAR AMIGA VAN AMIGA 




n 

lovend 

pel 

COMPOSIET OF RGB 

Een videosignaal is een composiet sig- 
naal, in tegenstelling tot het RGB-signaal 
van de Amiga. Om te kunnen mengen 
moeten de signalen eerst nog van het- 
zelfde type worden. 

Vrijwel alle genlocks zetten eerst het RGB- 
signaal van de Amiga om in een com- 
posiet signaal, wat vervolgens gemengd 
kan worden met het videosignaal. Het 
voordeel van deze methode is dat het 
oorspronkelijke videosignaal niet aange- 
tast wordt. 

Het is ook mogelijk het videosignaal om 
te zetten in RGB, de RGB-signalen in de 
genlock te mengen en het RGB- 
mengbeeld weer om te zetten in een 
composiet signaal. De laatste methode 
biedt meer mogelijkheden, maar levert in 
de praktijk doorgaans mindere kwaliteit 
en wordt daarom weinig toegepast. 

Lopen de signalen eenmaal gelijk en zijn 
ze van hetzelfde type, dan kan ereindelijk 
gemengd (de vakterm hiervoor is ‘key- 
ing’) worden. Dat kan op allerlei manie- 
ren, afhankelijk van het type genlock. 

De eenvoudigste vorm van mengen is de 
‘background mode’. Hierbij wordt de 
achtergrondkleur van het computerbeeld 
(color zero, de eerste kleur in het palet 
van het beeld) vervangen door het vi- 
deobeeld. Deze mengmethode is een- 
voudig te realiseren omdat de Amiga een 
signaal op de RGB-poort geeft zodra ‘color 
zero’ op de monitor voorbij komt. Snelle 
elektronische schakelaars schakelen om 
tussen computer- en videobeeld, afhanke- 
lijk van de vraag of color zero aanwezig is. 
Witte letters op een achtergrond met kleur 
0 kunnen zo gebruikt worden voor onder- 
titeling van een videofilm. Color 0 hoeft 
niet zwart te zijn (al is dat vaak wel zo) . Bij 
de workbench is color 0 blauw, en met 
een genlock verschijnt dus hetvideobeeld 




achter de witte letters en randen van het 
computerbeeld, op alle plaatsen waar we 
normaal blauw zien. 

VOORGROND 

In ‘foreground mode’ worden bepaalde 
kleuren uit het beeld vervangen door het 
videobeeld. Meestal gaat het alleen om de 
helderheid van de betreffende kleur, maar 
sommige genlocks (zoals de IVS 1000) 
kunnen ook mengen afhankelijk van de 
kleur van het computerbeeld. In het laat- 
ste geval is het bijvoorbeeld mogelijk om 
alleen de delen van het computerbeeld 
met een bepaalde hoeveelheid rood te 
vervangen door het videobeeld. De be- 
nodigde informatie hiervoor komt van de 
RGB-signalen van de Amiga. 

De termen ‘foreground’ en ‘background’ 
zijn verwarrend. Het computerbeeld ligt 
ALTIJD vóór het videobeeld waarmee ge- 



mengd wordt. Met een genlock is het niet 
mogelijk om uzelf te laten rondlopen in 
een op de Amiga getekend landschap. Dit 
kan wel met zogenaamde chromakey 
technieken, maar dan praten we over een 
heel ander soort apparaat. Het is met een 
genlock wèl mogelijk om computer-per- 
sonages te laten rondlopen in uw eigen 
videofilm. 

Andere mogelijkheden die we op een 
genlock kunnen aan treffen zijn ‘inverse’ 
(wat eerst videobeeld was, wordt nu 
computerbeeld en andersom) , fade (voor 
het geleidelijk in- of uitfaden van de afzon- 
derlijke signalen in het mengbeeld) en 
key-out (alleen voor professioneel ge- 
bruik) . 

BEVOORRECHT 

De meeste genlocks werken niet met alle 
Amiga modellen; dit wordt veroorzaakt 


DESKTOP VIDEO 
SOFTWARE 

Er is een ruime keus aan software voor 
video-toepassingen. Een kort overzicht van 
de mogelijkheden: 

ONDERTITELING 

TVText is een zeer eenvoudig te bedienen 
programma voor ondertiteling van 
bijvoorbeeld videofilms. Aegis Videotitler 


biedt veel fraaiere mogelijkheden, maar is 
moeilijker en aanzienlijk trager in gebruik. Pro 
Video CG1 tenslotte is een karakter-genera- 
tor met professionele kwaliteit en mogelijkhe- 
den. De ‘Plus’ versie kan ook plaatjes in de 
achtergrond .gebruiken. Voor veel gebruikers 
zal een goed tekenpakket zoals DPaint al 
voldoende zijn. 

ANIMATIE 

In principe zijn alle animatiepakketten geschikt 
voor het maken van video-animaties. Voor de 
3D animatiepakketten (onder andere Video- 







AMIGA MAGAZINE 


ENKELE GENLOCKS 


type 

voor Amiga: 

aansluiting 

mogelijkheden* 

Bij o.a.: 

telefoon: 

prijs inkl. BTW 

miniGEN 

A500 

RGB poort 

1,2,3 

US Action 

040-433320 

f 599,- 

A8802 

A500/1 000/2000 

RGB poort 

1,1 0,(2, 3, 4) 

Cat&Korsh 

010-4507696 

f 999,- 

A2300 

A/B2000 

videoslot 

1,2,3,10 

Commodore 

020-882222 

f 800,- 

Magni 4005 

B2000 

video+XTslot 

1-4,6-10 

ABC Data BV 

020-484955 

f 4800,- ** 

IVS 1000 

A500/1 000/2000 

RGB poort 

1-7,10 

ABC Data BV 

020-484955 

f 3550,- 


* 1 background mode (keying op color 0) / 2 alleen Amigabeeld / 3 alleen videobeeld / 4 foreground mode (keying op helderheid) 
5 keying op kleur / 6 inverse / 7 fade / 8 key out / 9 sync (blackburst) ingang / 10 doorvoer RGB poort 

** exklusief remote control 


TITEL 




Amiga 
RGB uit 
-* 


Amiga 


4 

kloksignaal 



controle 

monitor 


231 ) + 


GENLOCK 


mix UIT 


video IN 


— ► 
< — 


OPSTELLING VOOR ONDERTITELING VAN VIDEOFILMS 



videorecorder 2 


Aaudio 



videorecorder 1 


door kleine verschillen in de voe- 
dingsspanning en enkele signalen op de 
RGB-poort. Ga dus voor aanschaf van een 
genlock na of deze wel werkt met uw 
Amiga! De Amiga B2000 beschikt over 
een speciaal videoslot (op de hoofdkaart, 
naast de voeding) dat bij uitstek geschikt 
is voor genlocks en verwante apparatuur. 
Hier komen bepaalde signalen ter 
beschikking die op de RGB-poort niet 
aanwezig zijn. Het videoslot van de A2000 
wijkt af (is beperkter); sommige appara- 
tuur werkt daarom alleen met de B2000. 
De genlocks die het videoslot gebruiken 
(A2300, Magni genlock) leveren zonder 
meer een betere kwaliteit op dan de 
genlocks die het met de RGB-poort 
moeten doen. 


ENCODER 

De Amiga (enkele versies van de Al 000 
uitgezonderd) beschikt standaard niet 
over een PAL composiet video uitgang. 
Om uw eigen produkten (bijvoorbeeld 
animatiefilmpjes) op video vast te leggen, 
moet het RGB-signaal van de Amiga wor- 
den omgezet in een composiet signaal. 
Voor het mengen van de RGB-signalen 
tot een composiet video signaal is een 
zogenaamde encoder nodig. Hoewel in 
alle genlocks een encoder is ingebouwd, 
is het niet altijd aan te raden om uitslui- 
tend hiervoor een genlock aan te schaf- 
fen. Er zijn losse encoders verkrijgbaar 
die voor dezelfde prijs een duidelijk beter 
resultaat leveren ( meer hierover in Amiga 
Magazine nummer 3). 


HOGE SPANNING 

Voordat u enthousiast aan de slag gaat, 
moeten we even waarschuwen tegen 
hooggespannen verwachtingen van het 
eindresultaat. Het is, zeker met de 
goedkopere genlocks, niet mogelijk om 
uw eigen titeltjes gestoken scherp, zoals u 
van de TV gewend bent, over uw vakan- 
tiefilm heen te leggen. Door de omzetting 
van het RGB-beeld in een composiet PAL, 
signaal en het uiteindelijke vastleggen op 
videoband gaat de kwaliteit van de Amiga 
plaatjes aanzienlijk achteruit. Omdat het 
uitgaande signaal van de genlock wordt 
afgeleid van het binnenkomende video- 
signaal, is het laatste vaak beslissend voor 
het eindresultaat. De meeste videorecor- 
ders (vooral de populaire VHS-recorder) 
leveren een niet al te stabiel videosignaal 
af, wat aanleiding kan geven tot allerlei 
afwijkingen in het mengbeeld. Een video- 
camera en een goede tv-tuner zijn een 
betere signaalbron en leveren dus een 
beter eindresultaat. Voor de meeste 
toepassingen zal echter een videorecor- 
der gebruikt worden. 

Onze test laat zien wat er met de diverse 
Amiga genlocks mogelijk is. In dit num- 
mer bekijken we twee ‘consumer gen- 
locks’; in een volgend nummer volgen 
enkele ‘professionele’ types. 


scape, Animate 3D/4D , Caligari) moet u wel 
beschikken over flink wat werkgeheugen en/ 
of een snelle harddisk, want anders worden 
de filmpjes niet langer dan. enkele sekonden 
(voor twee sekonden animatie gaat u toch niet 
de videorecorder aanzetten?). Voor 2-D ani- 
matie is er een groot aantal programma’s, 
waaronder Deluxe Video , Photon Video , 
MovieSetter. Fantavision en Zoetrope. 
Tenslotte kan men ook animaties maken met 
behulp van de “pageflipping'-techniek. Dit kan 
met gespecialiseerde software zoals Page- 
Flipper. maar ook met de nieuwe teken- 


pakketten ( DPaintllI , Photon Paint2.0 ) en 
diverse PD-programma’s. 

PRESENTATIE 

Sommige presentatieprogramma’s, zoals 
TVShow en de Director zijn ook geschikt 
voor interaktieve toepassingen, wat in kom- 
binatie met een genlock zeer interessante 
mógelijkheden geeft. 

N.B.: Veel van de bovenstaande programma’s 
vergen minimaal 1 Mb geheugen en/of een tweede 
diskdrive om te kunnen werken. 







AMIGA MAGAZINE 


AMIGA MAGAZINE GENLOCK TEST deel 1 

In Nederland is er weinig keus in 'goedkope' genlocks. Alleen de hier besproken 
A8802 is, onder diverse namen, vrij algemeen verkrijgbaar. We vergeleken deze 
genlock met de relatief nieuwe miniGEN. 



ALIAS 8802 


fabrikant: Rendale Ltd. 

konfiguratie: A500, Al 000, A2000 (b2000) 

prijs: ƒ999,- 

bijo.a.:Cat&KorshCapellea dIJssel 
010-4507696 


fabrikant: Applied Systems Development Ltd. 
konfiguratie: A500 
prijs: ƒ 599,- 

bij o.a.: US Action Eindhoven 
040 - 433320 


de hand. 


De miniGEN, de naam zegt het al, is een 
zeer kompakte genlock. Het apparaatye is 
maar weinig groter dan de modulator die 
Commodore voor de A500 levert. De 
behuizing is van eenvoudig plastic 
gemaakt. Aan de éne kant vinden we een 
D-konnektor voor aansluiting van de 
genlock op de RGB-poort van de Amiga; 
aan de andere kant zijn twee cinch aan- 
sluitpluggen voor composiet video IN en 
UIT te vinden. 

Met een klein tuimelschakelaartje bo- 
venop de genlock kan de funktie worden 
ingesteld: alleen videobeeld, alleen com- 
puterbeeld of mengen (het eigenlijke 
genlock beeld) . 

Een doorvoer van de RGB-poort is niet 
aanwezig. 

De miniGEN genlock wordt geleverd 
inklusief een diskette met testsoftware en 
wat voorbeelden van toepassingen. Het 
user manual bestaat uit een nette kaft met 
een paar onwaarschijnlijk slordige, kleine 
kopietjes met (Engelse) tekst. Gelukkig 
levert de Nederlandse leverancier een 
beter leesbare Nederlandse gebruiks- 
aanwijzing bij. De inhoud van de ge- 


SIMPEL 

De miniGEN beschikt alleen over de 
basisfunktie van een genlock: het ver- 
vangen van de Amiga achtergrondkleur 
door het videobeeld. Wanneer geen video- 
signaal aanwezig is, wordt automatisch 
het computerbeeld uitgevoerd. Dit beeld 
heeft een ‘line locked’ chroma signaal 
wat betekent dat het niet geschikt is voor 
opname op bijvoorbeeld een videorecor- 
der. 

Wanneer een videosignaal op de ingang 
wordt aangesloten, schakelt de genlock 
automatisch de Amiga in de interlace 
stand. In deze stand kan men de Amiga 
graphics op band vastleggen. Wanneer 
een zwartwit videosignaal wordt gebruikt 
(bijvoorbeeld van een zwartwit-kamera) , 
is het uitgaande signaal, zoals gebruike- 
lijk, ook zwartwit. We gebruikten de 
miniGEN met een Amiga 500, omdat deze 
kombinatie (gezien de prijs) het meest 
voor de hand ligt. We vermoeden dat 
deze genlock ook met de meeste andere 
Amiga modellen (1000, 2000) wel zal 
werken. 


De C&K genlock is eigenlijk al een oude 
bekende. Een iets andere versie van deze 
genlock was al zo’n twee jaar geleden 
leverbaar. Het apparaat is onder diverse 
namen verkrijgbaar. De genlock heeft een 
fraai en degelijk afgewerkte metalen 
behuizing ter grootte van een 3.5 inch 
diskdrive. Er zijn twee BNC chassisdelen 
voor video IN en UIT, een zeer korte 
bandkabel naar de RGB-poort van de 
Amiga en een sub D-konnektor waar het 
RGB-signaal van de Amiga wordt door- 
gevoerd. De videoaansluitingen zijn niet 
van een tekstindikatie voorzien, en hoewel 
in de gebruiksaanwijzing wordt vermeld 
wat de IN respektievelijk de OUT is, vin- 
den we dit een ernstig gemis. Ook de 
korte aansluitkabel levert problemen op. 
Het zal niet voor iedereen mogelijk zijn 
de genlock direkt achter de Amiga RGB- 
poort een plaatsje te geven. 

UITSTEKEND HANDBOEK 

De handleiding van 25 bladzijden is in het 
Engels, maar wel uitstekend verzorgd. Er 
zijn zelfs aanwijzingen in te vinden voor 
het opnieuw afregelen van de genlock, 





AMIGA MAGAZINE 


mocht dat nodig zijn. De meegeleverde 
diskette bevat twee kleine programma’s 
voor het via software besturen van de 
genlock. De schijf is voor maar liefst 1% 
gevuld. 

De mogelijkheid om alleen hetvideobeeld 
respektievelijk alleen het (composiet) 
Amigabeeld te bekijken, is standaard niet 
aanwezig. Via de RGB-uitgang van de 
genlock kan het Amiga RGB-signaal 
bekeken worden. Zoals bij de meeste 
genlocks is op de RGB-uitgang alleen het 
Amiga beeld te zien; de kwaliteit is even 
goed als het oorspronkelijke Amiga-sig- 
naal. 

ZELF MAKEN 

De gebruiker kan de C&Kgenlock aanpas- 
sen voor enkele extra funkties. Standaard 
is op de composiet uitgang alleen het 
mengbeeld (‘background mode’) be- 
schikbaar, maar via een speciale aansluit- 
kabel van de RGB-uitgang van de genlock 
naar de parallelpoort kan een andere 
instelling gekozen worden: alleen video- 
beeld, alleen Amigabeeld of ‘foreground 
mode’. In foreground mode één respek- 
tievelijk twee worden alle delen van het 
computerbeeld met RGB-waardes lager 
respektievelijk hoger dan zeven vervangen 
door het videobeeld. 

De kabel moet zelf gemaakt worden. 
Hoewel dit goed beschreven staat, zal dit 
voor veel gebruikers een hindernis zijn 
(een klein foutje kan flinke schade aan de 
Amiga veroorzaken). 

De keuze van de funkties verloopt via 
software (funktietoetsen of Ctrl-kombi- 
naties) wat we in het algemeen niet erg 
handig vonden. Het moet ook mogelijk 
zijn in plaats van de kabel enkele schake- 
laartjes te monteren voor keuze van de 
diverse instellingen. Jammer dat hierin 
niet standaard voorzien is: direkt uit de 
doos heeft de C&K genlock minder 
mogelijkheden dan de miniGEN. 

KORT AMERIKAANS 

Een probleem dat bij de meeste genlocks 
opduikt, is dat de Amiga denkt dat hij zich 
in de VS bevindt en dus een NTSC for- 
maat beeldscherm opent. Dit heeft tot 
gevolg dat in het onderste deel van het 
beeld alleen het videobeeld is te zien; 
daar kan geen computerinformatie 
zichtbaar gemaakt worden. Dat dit tot 
praktische problemen leidt, zal duidelijk 
zijn (ondertiteling halverwege het beeld 
is niet zo aantrekkelijk) . Meestal start de 
Amiga na een reset alsnog met een PAL 
beeldscherm. Grote problemen leverde 
de kombinatie van de C&K genlock met 
het nieuwste B2000 model (Rev. 6) . De 
enige manier om de Amiga op PAL-for- 


maat te krijgen, is bij het starten het video- 
signaal op de genlock te verwijderen. 
Verder bleek dat de helft van de beeld- 
lijnen van het Amiga beeld wegvalt (een 
soort kruising tussen interlace en non- 
interlace). Tenslotte traden frequente 
storingen van de harddisk in de Amiga 
op. Een preciese oorzaak is ons niet duide- 
lijk, maar deze kombinatie is in ieder 
geval niet aan te raden. 

PRAKTIJKTEST 

De belangrijkste toepassingen van 
genlocks voor thuisgebruik zijn het on- 
dertitelen van videofilms, het vastleggen 
van Amiga beelden en het kombineren 
van komputeranimatie met video. We 
monteerden van een standaard VHS re- 
corder naar een bekende Video-8 recorder 
(Sony EVS 600) , waarbij het videobeeld 
werd gekombineerd met Amiga graphics 



of titels in diverse kleuren. Bij de beoor- 
deling zijn we uitgegaan van het eerste 
generatie mengbeeld. Het opnieuw 
kopiëren van dit mengbeeld (bijvoorbeeld 
voor een montage) is bij gewone video- 
recorders doorgaans niet aan te raden. 

MENUBALK KWIJT 

Bij gewone videorecorders of een niet 
optimale tuner als bron is in het 
mengbeeld op de monitor een hinder- 
lijke kleurruis te zien op de overgangen 
van licht naar donker. Dit ‘gewriemel’ 
kan er voor zorgen dat kleine details in 
het computerbeeld niet meer zichtbaar 
zijn. Het gebruik van dunne witte letters 
over het videobeeld is in ieder geval niet 
aan te raden. Verder blijkt de helderheid 
van het computerbeeld achter te blijven 
bij het binnenkomende videosignaal. Het 
mengbeeld ziet er op het oog niet best uit, 
maar de resultaten op band bleken ach- 
teraf doorgaans mee te vallen. Door de 
relatief lage scherpte van een videobeeld 
valt een deel van de onvolkomenheden 
niet meer op. 

Het Amigabeeld blijkt sterk verschoven, 
bij de MiniGen wat sterker dan bij de 


8802, wat in de praktijk problemen kan 
opleveren. Tenzij u via Preferences de 
schermcentrering wijzigt (wat eigenlijk 
een lapmiddel is) , verdwijnt de komplete 
balk met tekenfunkties van DPaint uit 
beeld. 

DROP OUT 

In de praktijktest bleek de miniGEN zeer 
gevoelig voor de kwaliteit van het ingaande 
videosignaal (hier wordt in de ge- 
bruiksaanwijzing al voor gewaarschuwd) . 
Daarnaast bleek boven in het mengbeeld 
vervorming van het computerbeeld op te 
treden. Voor ondertiteling van een vid- 
eoband moeten hoge eisen worden gesteld 
aan de bandkwaliteit; drop outs en an- 
dere onregelmatigheden in het videosig- 
naal veroorzaken een zware storing in het 
opgenomen beeld. 

De C&K genlock bleek minder gevoelig 
voor storingen in het videosignaal. Het 
videosignaal wat er ingaat komt er heel 
netjes weer uit, de verliezen zijn nietgroter 
dan bij monteren van de ene naar de 
andere recorder. 

EXPERIMENTEREN 

Bij de praktijktest bleek de C&Kgenlock 
over het algemeen beter dan de mini- 
GEN. De verschillen in beeldkwaliteit na 
opname op videoband zijn echter vrij 
gering, in overeenstemming met het 
prijsverschil. Voor hobbydoeleinden zijn 
beide genlocks geschikt, al zouden we 
vooral vanwege de kwaliteit de voorkeur 
geven aan de duurdere C&K genlock. 
Door een geschikte keuze van onder 
andere de gebruikte kleuren in het beeld 
kan men zonder meer een bruikbaar 
resultaat krijgen. Men moet echter reke- 
ning houden met een flinke achteruitgang 
van het Amiga-beeld vergeleken met wat 
op de RGB-monitor te zien is. 

De eerlijkheid gebied te zeggen dat dit 
meer ligt aan de beperkingen van de 
gebruikte (konsumenten) recorders en 
het PAL composiet systeem dan aan de 
genlocks zelf. Met de veel duurdere IVS 
genlock was het resultaat op een VHS 
recorder op de meeste punten niet veel 
beter. 

Wie hogere eisen stelt, komt zonder meer 
bij de duurdere genlocks zoals de Magni 
4005 terecht. Met alleen een betere 
genlock bent u er nog niet, want vaak zal 
het minstens even noodzakelijk zijn over 
te gaan op een beter video-systeem. 
Kritische hobbyisten verwijzen we naar 
het vervolg van de genlock test in Amiga 
Magazine nummer drie. We kunnen al- 
vast verklappen dat er voor Amiga 2000 
bezitters een aantrekkelijk alternatief is. 




afneembare £■ 

DISKETTE LABELS 

voor uw printer of schrijfmachine 


SPECIALE KLEINVERPAKKING 




® 


Beide modellen leverbaar in 7 verschillende kleuren: 
rood - oranje - geel - blauw - groen - grijs - paars 

® 3.5" ÏOO labels in 1 kleur f. 10,75 
(D 5.25" 200 labels in 1 kleur f. 10,75 

Prijzen: Inklusief BTW en verzendkosten, 

op aanvraag voor COMPUTERCLUBS 
en BEDRIJVEN. 

Bestellen: Door overmaking van het bedrag op 
giro 5044775 of bank 4764.26.936 
met vermelding gewenste artikel, 
aantal en kleur. 


MARKET MEDIA & SUPPLIES 

Postbus 31 

8200 AA Lelystad Tel, 03200 - 4 30 79 


ririnri 


□□□□□□□□ 



top 


Desk 


(l 


Kch ) 


Er wordt vt 
gespeculeerd over 
de betekenis van Publishifig 
Desktop Publishing in de grafische wem 
Hoi Studio Zetterij heeft nu reeds 
alles in huis om output te leveren 
aan u die de opmaak zelf 
verzorgt op een Mac of 

MS DOS personal computer. 

Alleen tekst aanleveren , als 
kopij of op floppy, kan 
trouwens al heel lang bij Hoi. 


u 


Hoi Studio 
Zetterij 

Sterk in 
moeilijk zetwerk 


Ceintuurbaan 213b, Postbus 2449, 3000 CK Rotterdam 
Telefoon (OIO) 422 03 33, Telecopier (OIO) 422 88 15 



KEYBOARDSOUND 


Yamaha - MIDI 



een spetterend keyboard 

inclusief: 
•net-adaptor 
•standaard 
•midi-snoeren 
•audio-snoer 

Tel. 010-4612202 
Rozenlaan 6 
3051 LR Rotterdam 





Volders Computer Services, Postbus 21932, 
3001 AX Rotterdam, 010-4511537 


SMOLLIE 
POCKETMODEM 


SMOLLIE is speciaal bestemd voor journalisten of 
mensen die de ruimte op hun bureau zo efficiënt 
mogelijk willen benutten. 

De afmetingen van dit pocketmodem: slechts 
25x60x120 millimeter. 

Het gewicht: niet meer dan 1 80 gram. 

Technische gegevens: 

• Bell en CITT • ingebouwde speaker 

• 300 en 1 200 baud • batterij- of lichtnetvoeding 

• auto-dial/auto-answer • inkl. draagtas, modem- 

Hayes compatible houder 


Prijs: f 499,- 

(inkl. BTW) 




AMIGA MAGAZINE 



PhotonPaint2.0 

firma: Micro lllusions 
Prijs: ƒ 399 

Konfiguratie: bij voorkeur 1 Mb geheugen 
bij o.a.: U.S.Action, Eindhoven 


Deva Dip 


Photon Paint is één van de bekendste HAM- 
tekenprogramma's. Sinds kort is er een nieuwe 
versie van het pakket op de markt. 

Een uitstekende reden om het programma nog eens 
goed te bekijken. 



P hoton Paint is een HAM (Hold 
And Modify) tekenprogramma, 
dat alle 4096 kleuren van de 
Amiga kan gebruiken. Dit in tegenstel- 
ling tot tekenprogramma’s als DeLuxe 
Paint 2 en 3, die in respektievelijk 32 of 64 
kleuren tekenen in de laagste resolutie. 
Een eigenschap van de HAM mode is dat 
de omringende kleuren de gekozen kleur 
kunnen beïnvloeden. 

Photon Paint heeft de mogelijkheid om 
exakt in de gekozen kleur te tekenen, 
onafhankelijk van de kleur van de achter- 
g r ond. De instellingen gaan via een menu 
met 64 kleuren met de mogelijkheid elk 
van deze kleuren te veranderen, zonder 
de reeds gebruikte te beïnvloeden. 
Kleurverlopen kan men maken in RGB 
(Rood Groen Blauw) of in HSV (Hue 
Saturation Value). De gebruiker kan het 
menu naar elk gewenste plaats ver- 
schuiven, onzichtbaar maken of uitbrei- 
den, waardoor de keuze van andere 
kleuren eenvoudig is. Naast de ge- 
selekteerde kleuren bevat het menu nog 
alle tekengereedschappen voor lijnen, 
cirkels, vullen, brushes enz. Na een maand 



vrij intensief werken met Photon Paint 
kunnen we vaststellen dat dit menu erg 
goed voldoet. 


OVERVLOED 

Photon Paint heeft zoveel mogelijkhe- 
den, dat de gebruiker er in het begin een 
beetje van duizelt. Naast alle normale 
tekenfunkties zijn er ook een aantal bijzon- 
dere. Op sommige hiervan zullen we wat 
uitgebreider ingaan. 

Vrij tekenen was door de rekenintensi- 
viteit van de HAM mode moeilijk in de 
bestaande tekenprogramma’s. Door het 
kommando ‘follow mouse’ kan men 
echter in Photon Paint 2 met elke gewen- 
ste snelheid tekenen. Het programma 
volgt de beweging geheel, echter soms 
wat vertraagd. Voor gedetailleerd tekenen 
is de muissnelheid instelbaar, zodat een 
grotere muisverplaatsing nodig is om een 


bepaalde afstand op het scherm af te 
le ggen. 

Er zijn maar liefst vier mogelijkheden om 
te vullen: 

- Flood Fill: vult alle aaneengesloten pixels 
van het gekozen kleurenvlak. 

- Boundary Fill: vult een vlak dat door een 
gekozen kleur omringd wordt. 

- Free-shape Fill: vult een met de hand 
getekende vorm. 

- Polygon Fill: vult een vlak gevormd door 
een serie rechte lijnen. 

Men kan dit alles kombineren met ver- 
schillende instellingen van de voor- en 
achtergrond mode, waardoor talloze ef- 
fekten mogelijk zijn. 

De meeste normale teken-, vul- en brush- 
funkties werken behoorlijk snel; hooguit 
is er soms enkele sekonden wachttijd. 
Gaan we echter moeilijke re dingen doen, 
zoals een brush met luminiscentie om 
een konus wikkelen, dan kan de wachttijd 
oplopen tot zo’n 30 sekonden. 

VOOR- EN ACHTERGROND 

Zowel voor de voorgrond- (linker muis- 
toets) als de achtergrondkleur (rechter 



AMIGA MAGAZINE 



muistoets) kunnen we uit afzonderlijke 
tekenmodes kiezen: normal, blend, add, 
subtract, maximum, minimum, use h, use 
h&s, and, or, xor and source. Onze favo- 
riete mode is blend , waarin men een brush 
of fïll kombineert met wat er onder ligt of 
met een gekozen kleur. Het gewenste 
verloop kan men instellen met set, waar- 
bij de requester verschijnt. De be- 
schrijving van de mogelijkheden van deze 
optie beslaat vijf bladzijden in de hand- 
leiding, dus we kunnen hier slechts sa- 
menvatten. Het is mogelijk in de horizon- 
tale en vertikale rechthoek elke gewenste 
kromme te tekenen. Die kromme bepaalt 
de verhouding tussen voorgrond en ach- 
tergrond. 

Dit verloop is nog verder in te stellen met 
dither, average en minimum. Ook kun- 
nen we, in plaats van met de achter- 
grondkleur, met een andere gekozen 
kleur mengen. Dit geeft talloze moge- 
lijkheden van kleurverloop in twee di- 
mensies, waardoor heel fraaie effekten 
mogelijk zijn. 

Andere interessante mogelijkheden zijn 
(in de source mode) : 

- Pattem: waarbij een brush de basis voor 
een zich herhalend patroon is. 

- Panto: een pantograaf, met behulp waar- 
van men een gedeelte van de tekening 
kan overtrekken. 

- Under: waarmee de gebruiker gedeeltes 
van een onderliggende tekening door de 
huidige heen kan wrijven. 

LICHTBRON 

Naast de standaard brush opties, zoals 
draaien, verkleinen, vergroten, kunnen 
we ook nog de transparantheid en een 
met de muis bestuurd perspektief in- 
stellen. Vanzelfsprekend is ook een air- 
brush aanwezig. Men kan brushes verder 



hetblend-menu 


duizelingwekkend veel mogelijkheden... 

om allerlei geometrische vormen (bol, 
konus, enz.) wikkelen. Ook kunnen we ze 
op een met de hand getekende drie 
dimensionale oppervlakte projekteren. Bij 
al deze bewerkingen is het mogelijk om 
een lichtbron en de intensiteit daarvan 
aan te geven, eventueel met dithering of 
een schaduw. Kortom een wereld van 
faciliteiten. 

Voor tekst zijn zowel gewone als color- 
fonts te gebruiken. Hierbij kan men 
schaduwwerking (bijvoorbeeld ‘dropsha- 
dows’), dithering, 3-D effekt en kleurver- 
loop instellen. 

Wanneer men de details beter wil bekijken, 
komt het vergrootglas van pas. De ver- 
groting verschijnt in een apart venster dat 
elke gewenste afmeting en plaats kan 
krijgen. De gebruiker heeft de keus om de 
vergroting op minimum, maximum en 
een aantal tussenwaarden in te stellen. 
Scrollen in alle richtingen is ook mogelijk. 
Dit werkt in de praktijk uiterst plezierig, 
vooral in kombinatie met een lage muis- 
snelheid. 

Met behulp van een uitgebreid menu 


kan men de gemaakte figuren afdrukken. 
Normaal moeten we deze instellingen in 
de Preferences van de workbench veran- 
deren, wat tijdrovend en omslachtig is. 
Dit menu geeft eindelijk eens de 
mogelijkheid om uitgebreid te experi- 
menteren om optimale resultaten uit de 
printer te krijgen. 

Verder vonden we het heel gemakkelijk 
dat de afmeting van de afdruk met Mar- 
gin is in te stellen en ook de eventuele 
centrering. Een ander gebruikersvriende- 
lijk foefje is dat er tijdens het printen een 
soort donker scherm voor het plaatje 
schuift. Dit voorkomt gedurende het lange 
afdrukken het inbranden van het scherm; 
een zeer goed doordachte optie. 
Animatie is door ‘page flipping’ mogelijk. 
In wezen dus niets anders dan snel de 
verschillende plaatjes laten zien. Wel kan 
men plaatjes als ‘continuous’ opslaan, wat 
ongeveer de helft aan ruimte scheelt. Een 
animatie van 10 plaatjes van elk 27280 
bytes groot, nam als continous bijvoor- 
beeld slechts 148876 bytes in beslag. Voor 
het maken van de animaties is 1 Meg ge- 
heugen wel een minimum eis. Doordat 





AMI6A MAGAZINE 


men via de blend optie wel vijf lagen over 
elkaar heen kan zetten, zijn aardige ef- 
fekten mogelijk. Wie echter uitgebreidere 
animaties met geluid wil maken, kan beter 
een programma als Fantavision of Movie- 
setter gebruiken. 

De screenmode is eenvoudig in te stellen 
in het Preferences menu. We kunnen 
kiezen uit NTSC, PAL, Interlace en Over- 


scan. Overigens stelt het programma zelf 
de juiste mode in bij het inlezen van een 
plaatye. Niet-HAM plaatjes zet het pro- 
gramma om in HAM, wat wel even geduld 
vergt. Verder zijn nog een aantal andere 
zaken instelbaar, zoals Fast Brush, Coor- 
dinates, Follow Mouse, Mouse Speed, 
Screen Offset, enz. De gebruiker kan dit 
alles opslaan in het handboek. 

De Engelse handleiding zit in een prak- 


tische ringband en is uitstekend verzorgd. 
Het boek volgt, na een inleiding, het pro- 
grammamenu van links naar rechts. De 
inhoudsopgave weerspiegelt het menu, 
zodat bepaalde zaken eenvoudig zijn terug 
te vinden. Na dit menu komt er een uitge- 
breid ‘tutorial’, geschikt om een groot 
aantal mogelijkheden van het programma 
te leren kennen. De benodigde voor- 
beelden staan op een aparte picture disk. 
Zowel de programma- als de picturedisk 
zijn bijna geheel vol. 

Het handboek voldoet goed in het ge- 
bruik en is zeker noodzakelijk bij een pro- 
gramma met zoveel opties. Een extra 
hulpmiddel zijn de Expansion Disks, 
waarvan er momenteel twee verkrijgbaar 
zijn: één met houtstrukturen, de ander 
met marmer. 

Photon Paint is een fascinerend tekenpro- 
gramma, dat de grafische mogelijkheden 
van de Amiga ten volle benut. Het is een 
van de weinige programma’s waar we echt 
enthousiast over zijn. De gebruikersvrien- 
delijkheid is optimaal. Ten zeerste aan- 
bevolen. 


Devadip is freelance programmeur. 



hetprint-menu 


Shade: ffi ÏUÜfi COLOR Aspect: Hor iz Dl 
Inage; Positivo DfflE Snooth: IfflOff 
Bi ther I Order ed liEiliM iiffi Threshold: 1 

Correct: lil El 13 Si 


— 


Size Hethod: Margins HifüSBa nfflEflifEEEl 
Lelt Margin: [Ml Right Margin: [ÏÜ 
Nurèer of Copies! If 1 Center 


MJU 


ïr irT,:.^4-, ‘1 


’fflm 


■ FASTER SYSTEMS PRESENTEERT 


SUPERBASE PERSONAL en SUPERBASE PROFESSIONAL 


krachtige relationele database systems met het bedieningsgemak van een videorecorder 



PROFESSIONAL 



SUPERBASE PERSONAL is ontworpen om snel een maximaal gebruik van uw gegevens te 
maken. Er zijn praktisch geen grenzen aan het formaat van velden, records en files. 

Om de bediening te vergemakkelijken is Superbase voorzien van knoppen die aan een video- of 
cassetterecorder herinneren. 

GDQLKlaaQatïDIZItliaS 

Bekijk uw records met FIRST, LAST, CURRENT, PREVIOUS en NEXT. Blader met FAST FORWARD en 
RE WIND. Beëindig het bladeren tijdelijk of definitief met PAUSE en STOP. Eén van de krachtigste 
opties van Superbase is de mogelijkheid om grafische informatie op te slaan . Voor de Amiga wordt 
het IFF-formaat ondersteund. Op de Atari ST kan men met Neochrome en Degas uit de voeten. 

SUPERBASE PERSONAL 2 bevat natuurlijk alle faciliteiten die Superbase Personal zo aantrekke- 
lijk maken. Daarnaast is er een ingebouwde tekst editor opgenomen die mail merge mogelijk 
maakt. Bovendien kunnen tekstbestanden van willekeurige lengte aan een record worden 
toegewezen. Superbase Professional 2 leest elke ASCII-file, ook als die van een ander programma 
afkomstig is. Ingebouwde telekommunikatie software maakt kommunikatie met andere compu- 
tersystemen eenvoudig. 

SUPERBASE PROFESSIONAL biedt mogelijkheden die u in geen enkel ander 
database system aantreft. 

De belangrijkste uitbreiding is de implementatie van de krachtige 'Database Management Lan- 
guage', een vierde generatie programmeertaal die het volledige potentieel van uw computer 
benut. DML bevat meer dan 250 geavanceerde kommando's. Op het lijf geschreven applikaties 
kosten slechts enkele regels kode. Voor gebruikers die niet willen programmeren is er een grafische 
applikatie editor opgenomen die het mogelijk maakt om alle uitvoer naar smaak en behoefte in 
te richten . Patronen , fijnen , rechthoeken , 
karaktersets en pictures zijn op eenvou- 
dige wijze toe te voegen. Gegevens 
kunnen uit meerdere files tegelijk wor- 
den gehaaid. De gebruiker stelt het hele 
ontwerp op intuïtieve wijze samen. 


Informatie: FASTER SYSTEMS 

Tongelresestraat 471 5641 AW Eindhoven 
Telefoon: 040-812 849 Fax: 040-812 855 





AMI6A MAGAZINE 



In de vorige aflevering zagen we dat het bestu- 
ringssysteem van de Amiga, AmigaDOS, zich 
voor een deel in de Kickstart ROM bouwstenen 
in de computer bevindt; dit deel van het 
besturingssysteem verandert weinig in de loop 
der tijd (de verschillen tussen Kickstart 1.2 en 
1.3 zijn zeer gering). 

De rest van het besturingssysteem bevindt 
zich op diskette en kan daardoor sneller 
gewijzigd worden (de verschillen tussen 
Workbench 1.2 en 1.3 zijn aanzienlijk). We 
bekijken aan de hand van de Workbench 
diskette de delen van AmigaDOS die zich op 
disk bevinden nu wat nauwkeuriger. 

Voor de nieuwkomers: start de Amiga met de 
Workbench 1 .3 diskette en houd de toetskom- 
binatie Ctrl-d ingedrukt tot een CLI-venster 
verschijnt, gekenmerkt door de CLI-prompt 
1>. Door het kommando ‘dir’ in te typen en 
op return te drukken, verschijnt er een 
overzicht van de diskette zoals te zien in de 
afbeelding. Omdat de directories die bij het 
besturingssysteem horen alleen voor de CLI- 
gebruiker belangrijk zijn, kunt u ze niet vanaf 
de Workbench zien. 

De belangrijkste zijn: 

C: de C staat voor Command directory - hier 
bevinden zich de AmigaDOS kommando’s 
die vanuit de CLI gebruikt kunnen worden, 
bijvoorbeeld het ‘dir’ kommando. In tegen- 
stelling tot bijvoorbeeld MS-DOS bevinden 
alle kommando’s zich bij de Amiga op dis- 
kette. Wanneer door de gebruiker vanuit de 
CLI een kommando wordt gegeven, zoekt het 
besturingssysteem eerst in de ‘current direc- 
tory’ en vervolgens in de C directory naar het 
betreffende kommando (de ‘current direc- 
tory’ is de directory waar u op dat moment aan 
het werk bent; voor een verdere uitleg ver- 
wijzen we naar de gebruiksaanwijzing van de 
Amiga) . 



DEVS: deze afkorting staat voor devices. Een 
device is een stukje programmatuur dat wordt 
gebruikt bij de in- en uitvoer van gegevens, 
bijvoorbeeld voor de diskdrive, de RAM-disk 
of de interne klok. De DEVS directory bevat 
de device bibliotheken die niet meer in de 
Kickstart ROM’s pasten, (serial, parallel, 
printer, narrator, clipboard en ramdrive de- 
vice). Zodra deze bibliotheken nodig zijn, 
worden ze vanaf de diskette in het computer- 
geheugen geladen, waar ze blijven tot de 
computer gereset wordt. Het ramdrive-device 
is een belangrijke nieuwe aanwinst van 
Workbench 1.3 - het vormt de basis van de 
reset-bestendige ramdisk RAD: waar we in een 
volgende aflevering meer aandacht aan zul- 
len besteden. 

De system-configuration bevat de voorkeurin- 
stellingen van de gebruiker (bijvoorbeeld 
schermkleuren, welke printer gebruikt wordt) 
en de mountlist bevat informatie voor devices 
die via het MOUNT kommando aan het sys- 
teem worden toegevoegd, zoals de meeste 
harddisks of de reset-bestendige RAM-disk. 
Verder vinden we hier de zogenaamde drivers 
voor het toetsenbord (keymaps directory) en 
de printer (directory printers). De drivers 
zorgen dat de informatiestroom van en naar 
de randapparatuur korrekt vertaald wordt. 
Om een bepaalde printer met de Amiga te 
kunnen gebruiken, moet de bijbehorende 
driver aanwezig zijn in de ‘printers’ directory 
van de startschijf. 


L: in de L (Library) directory vinden we onder 
andere de ‘handlers’: programma’s die een 
randapparaat nabootsen. Het bekendste 
voorbeeld is de RAM-Handler die een diskdrive 
(RAM:) in het geheugen van de computer 
simuleert. De Disk-Validator kontroleert of 
diskettes die in de diskdrive worden gestopt in 
orde zijn en de Port-Handler regelt de toegang 
tot de seriële en parallelle poort. Bij 
Workbench 1.3 zijn er diverse nieuwe hand- 
lers bijgekomen, onder andere voor de Shell 
en het FastFileSystem. 

LIBS: Deze lade bevat bibliotheken met 
funkties die sommige programma’s nodig 
hebben. Zo gebruiken sommige teken- en 
animatie-programma’s de wiskunde biblio- 
theek. Voor de Workbench zijn de icon- en 
info-libraries nodig. 

S: De Sequence Library (S) is de aangewezen 
plaats voor zogenaamde ‘batch-files’. Een 
batch-file is een lijstje met een serie kom- 
mando’s die AmigaDOS kan uitvoeren. Be- 
langrijkste voorbeeld hiervan is de startup-se- 
quence, een bestand met kommando’s die de 
Amiga bij het opstarten verwerkt. Door de 
startup-sequence met een tekst-editor aan te 
passen, kan men allerlei zaken bij het starten 
van de computer automatisch laten uitvoeren. 
In de S directory kunnen zich ook andere 
batch-files bevinden, bijvoorbeeld voor het 
aanmaken van een RAM-disk. 

FONTS: Deze directory bevat diverse letter- 
types die door alle programma’s gebruikt 
kunnen worden. Afgezien door tekenpro- 
gramma’s wordt deze mogelijkheid weinig 
toegepast. De meeste programma’s gebruiken 
de standaard topaz-letter van de Amiga. De 
informatie hiervoor bevindt zich niet in de 
Fonts-directory, maar in de Kickstart ROM’s. 

T: De T staat voor temporary (tijdelijk). 
Sommige programma’s, bijvoorbeeld tekst- 
editors, plaatsen in deze directory een re- 
serve-exemplaar van een bestand dat bewerkt 
wordt. 

Verder vinden we een aantal directories op de 
1.3 Workbench die de gebruiker ook vanuit 
de workbench-omgeving kan zien, en die 
minder belangrijk zijn voor het besturingssys- 
teem: 

SYSTEM: Hier bevinden zich diverse pro- 
gramma’s die met ‘systeemonderhoud’ te 
maken hebben, bijvoorbeeld voor het 
kopiëren of formatteren van een diskette of 
het openen van een CLI-venster. 

PREFS: Deze lade bevat het programma ‘Pre- 
ferences’ waarmee men diverse voorkeurin- 
stellingen kan vastleggen. Deze instellingen 






AMIGA MAGAZINE 


AnigaShell 



worden bewaard in het bestand system-con- 
figuration in de DEVS-directoiy. 

UTILITIES: Deze directory bevat diverse 
hulpprogramma’s. 

EXPANSION: Expansion is op de standaard 
Workbench leeg. Hierin kan men later soft- 
ware voor bepaalde toevoegingen aan het sys- 
teem installeren, zoals de Janus-library voor 
het Bridgeboard (Amiga 2000) of een 
harddisk-driver. De betreffende apparatuur 
wordt met het kommando ‘Binddrivers’ bij 
het opstarten van de Amiga automatisch in 
het systeem opgenomen. 

TRASHCAN: Hierin bevinden zich alle bestan- 
den die in de vuilnisemmer gestopt zijn. De 
bestanden worden pas echt verwijderd door 
de emmer te legen (‘Empty Trash’). 

EMPTY: Dit is een lege lade, die de moge- 
lijkheid biedt om op een eenvoudige manier 
vanaf de workbench extra laden aan te maken. 


PLEASE REPLACE VOLUME... 

Zoals u ziet hebben de meeste stukjes van 
AmigaDOS een vaste plaats in één van de 
genoemde directories. Wanneer een bepaald 
stukje programmatuur nodig is, wordt het 
ingeladen vanaf de diskette. AmigaDOS gaat 
er vanuit dat de bestanden zich bevinden op 
de startschijf, de diskette waarmee het sys- 
teem geboot (opgestart) wordt (bijvoorbeeld 
de Workbench 1.3 diskette). Wanneer de 
startschijf zich op dat moment niet in de 
diskdrive bevindt, zal AmigaDOS de gebruiker 
verzoeken deze weer in de diskdrive te stop- 
pen zodat het benodigde bestand kan worden 
geladen. Zeker voor gebruikers van één 
diskdrive betekent dit dat vaak van diskette 
gewisseld moet worden; een zeer irritant ver- 
schijnsel. 


Systen Regiiest: 




P lease replace volime 
Uopkbenchl.3 
in any drive 


GROTE OPRUIMING 

Om ditjongleren met diskettes te voorkomen, 
zijn meerdere oplossingen mogelijk. Ten eer- 
ste kan men zorgen dat alle programma’s 
waarmee gewerkt wordt op een komplete 
workbench-schijf (een diskette die de Amiga 
opstart en de workbench-omgeving tevoor- 
schijn brengt) staan; gelukkig is dit bij de 
meeste software al het geval. Eventueel kan 
men dit zelf verzorgen door van een kopie van 
de Workbench 1.3 schijf alle niet benodigde 
bestanden te verwijderen en vervolgens het 
gewenste programma er naar toe te kopiëren. 
Helaas is de originele Workbench 1.3 een 
bijna volle schijf en moet er heel wat verwij- 
derd worden om genoeg ruimte te maken 
voor andere (grote) programma’s. Voor de 
beginnende gebruiker is het moeilijk te ach- 


1.) assign 
Volunes: 

RAMB8 [Hounted] „ 
RAM DISK (Hounted! 
HardDisk [Hounted] 
HD-startup [Hounted] 


Directories: 

I 

GRAS 

P 

L 

C 

FONTS 

DEVS 

LIBS 

SYS 


RAH DISK : t 
RAM DISK: 
HardDisklUP 
HardDiskls 
HardDisk: 1 
HardDisk :c 
HardDisk :F0NTS 
HardDisk : devs 
HardDisk: libs 
HardDisk: 


Devices: 

RAD SPEAK NEWCON DH6 FRT 
PAR SER RAH CON RAH 
DF8 
1 .) 1 


jg 


RAMbISK 


HardDisk 

HD-ltartup 

I 


terhalen wat niet en wat wél essentieel is. 
Geschikte kandidaten voor een grote oprui- 
ming zijn de directories fonts en Utilities. De 
meeste programma’s in de System-lade zijn 
ook niet nodig. Bij de andere directories moet 
men selektiever te werk gaan. 

ASSIGN 

We kunnen AmigaDOS ook vertellen dat het 
de benodigde bestanden op een andere plaats 
moet zoeken. Zo kan men bijvoorbeeld een 
RAM-disk (nagebootste diskdrive in het ge- 
heugen) met de diverse bestanden aanmaken 
en via het Assign kommando aan AmigaDOS 
vertellen dat het voortaan in de RAM-disk in 
plaats van op de startschijf moet zoeken. 

Bij gebruik van een (niet-autoboot) harddisk 
zal men AmigaDOS moeten vertellen dat het 
de benodigde bestanden op de harddisk dient 
te zoeken en niet op de startschijf. Dit gaat het 
makkelijkste met het kommando Defdisk, dat 
het Assign kommando voor alle systeem-di- 
rectories tegelijk uitvoert. 

Door in de CLI het kommando Assign (be- 
tekent: ‘toewijzen’) te geven krijgt u een 
overzicht van de diverse directories waar 
AmigaDOS de benodigde bestanden zoekt. 
SYS: staat voor de startschijf. 

MINIMUM-DISK 

Voor de meer ervaren gebruikers is het 
mogelijk om, uitgaande van een lege diskette, 
alle benodigde bestanden en directories aan 
te brengen (kopiëren vanuit de CLI). Dit 
vereist de nodige kennis van AmigaDOS en de 
CLI. 

Welke ‘minimumeisen’ stelt AmigaDOS aan 
een diskette? Er zijn diverse manieren waarop 
de Amiga tegen een disk kan aankijken: 

BAD: Geen LP, maar een diskette die door 
AmigaDOS als slecht wordt beschouwd. Dit 
kan zowel een nieuwe diskette zijn als een 
Amiga-disk die beschadigd is geraakt (in het 
laatste geval heeft u problemen). AmigaDOS 
duidt zo’n diskette aan als ‘Unreadable Disk’ 
of bijvoorbeeld ‘DFLBAD’ in de workbench- 
omgeving. 

DOS: Een diskette die met de Amiga is gefor- 


matteerd (bijvoorbeeld via ‘Initialize’ in het 
Workbench-menu) en door AmigaDOS wordt 
herkend als een Amiga-schijfje. Dit kan 
bijvoorbeeld een data-disk zijn waarop 
gegevens bewaard worden. Een DOS-disk is 
niet zonder meer in staat om de Amiga op te 
starten (lukt dit wel, dan zit er mogelijk een 
virus op de schijf) . 

BOOTABLE DISK: Een diskette die geschikt 
is om de Amiga te ‘booten’ oftewel op te 
starten. Dit is doorgaans een DOS-disk die 
tevens ‘geïnstalleerd’ is met het CLI-kom- 
mando Install (installeren is iets anders dan 
het ‘Initialize’ van de workbench). Door in- 
stalleren wordt een klein stukje kode op het 
begin van de diskette (het zgn. bootblock) 
geplaatst dat zorgt voor het openen van de 
dos.library in de Kickstart ROM’s en daarmee 
AmigaDOS uit het niets tevoorschijn tovert. 
Door een dergelijke disk in de Amiga te stop- 
pen en de computer aan te zetten, verschijnt 
er een CLI-venster. Na het booten zoekt Ami- 
gaDOS naar het bestand startup-sequence in 
de S directory. Wanneer dit aanwezig is, wor- 
den eerst alle daarin aanwezige kommando’s 
uitgevoerd. 

WORKBENCH DISK: Dit is een bootable disk 
die tevens alle bestanden bevat die voor de 
workbench nodig zijn. Dit zijn onder andere 
de libs-directory met de bibliotheken 
icon.library en info.library, de startup-se- 
quence (die zorgt dat de workbench-omge- 
ving geaktiveerd wordt) , de system-configura- 
tion (anders krijgt u van die rare brede 
lettertjes op het scherm) en het kommando 
Loadwb in de C directory. Om vanuit de 
workbench ook nog iets nuttigs te kunnen 
doen, moeten er natuurlijk ook nog uitvoer- 
bare programma’s op de diskette aanwezig 
zijn. 

De workbench omgeving is ideaal voor de 
beginnende gebruiker. Zoals u uit het boven- 
staande kunt opmaken, komt er wèl heel wat 
bij kijken voordat alles goed funktioneert. 
Volgende keer behandelen we een van de 
bekendste problemen: het installeren en ge- 
bruiken van een printer. 


rtup-sequence l>startup-sequence l>startup-sequence l>startup-sequence l>startup~sequence l>startup-sequence l>startup-sequence l>startup-sequ« 





AMIGA MAGAZINE 



•SETCOLORS — FRANK LIPS °1988 


•Invoer parameters 


coltab&: wijzer naar kleurentabel 
van het huidige scherm, 
maxcol: maximum aantal kleuren 
van dit scherm. 


DEFINT a -2 


SUB setcoll (win,scr) STATIC 

SHARED co ltab&, maxcol 
IF init=0 THEN 

init-1 :col=0:raaxcol=WINDOW(6) 
s cr & -PEEKL ( WINDOW ( 7 ) +46 ) 
coltab&-PEEKL(PEEKL( scr&+48 )+4 ) 
DIM r(31),g(31),b(31),c(2) 

FOR i=maxcol TO 0 STEP -1 
colval=PEEKW( coltab&+2* i ) 
GOSUB getcols 

r(i)=c(0) :g( i)-c(l) :b(i)=c(2) 
NEKT i 
END IF 


IF scr<2 THEN 

WIN DOW win, , ( 272 , 66) -(359,177) ,0 
ELSE 

WINDOW win, , (272,66)-< 359,177) ,Q,i 
END IF 

LINE (0,0)*-(87,120) ,2 ,bf 
done=0 : RESTORE setcolldata 
FOR i=l TO 17 
READ xi,yl,x2,y2 
LINE (xl,yl)-(x2,y2) ,o,bf 
LINE (xl,yl)-(x2,y2) , ,b 
NEKT i 

FOR i=l TO 11 
READ yl,xl,i$ 

LOCATE yl,xl: PRINT i$ 

NEXT i 

GOSUB printcols 
WHILE MOUSE ( 0)<>0: WEND 


WHILE NOT done 
IF xm=8 OR xm=9 THEN 
WHILE MOUSE ( 0 ) <>0 : WEND 
END IF 

WHILE MOUSE ( 0 ) —0 ï SLEEP : WEND 
xm=FIX ( MOUSE ( 1 ) /8 ) +1 
ym=F I X ( MOUSE ( 2 ) / 8 ) + 1 
f = ( xm=7 OR xm~8)-{xm=9 OR xm=10) 

IF ym=4 THEN 
IF (col>0 AND f=-l) OR 

(COl<maxcol AND f=l) THEN 
col=col+f 

colval=PEEKW(coltab&+2*col) 

GOSUB getcols 
END IF 

ELSEI F ym=6 OR ym=8 OR yia^lO THEN 
n=ym/2~3 

IF (c(n)>0 AND f=-l) OR 
(c(n}<15 AND f=l) THEN 
c(n)=c(n)+f 

colval=c( 0 ) *256+c( l)*16+c(2) 

END IF 

ELSEIF ym=12 THEN 
IF (colval>0 AND f=-l) OR 
(COlval<4095 AND f=l) THEN 
colval-colval+f: GOSUB getcols 
END IF 

ELSEIF ym-14 AND xm>l AND xm<7 THEN 
FOR i-0 TO maxcol 
PALETTE i,r(i)/16,g(i)/16,b(i)/l 6 
NEXT i 

colval=PEEKW(coltab&+2*col ) 

GOSUB getcols 

ELSEIF yrn=14 AND XHl>8 AND xm<ll THEN 
done=-l 
END IF 

IF y/2=INT( y/2 ) THEN 
PALETTE col ,c(0)/16,c(l)/16,c(2)/16 
GOSUB printcols 
END IF 
WEND 

WINDOW CLOSE win 
EXIT SUB 


getcols: 

< 2 ( 0 ) = (col val AND 3840>/256 
c( 1 )=(colval AND 240)/16 
c(2)==(colval AND 15) 

RETURN 


ertaa 


progro 

scheri 


Frank Lips 


We vervolgen onze kursus Amigo BASIC met nieuwe 
voorbeelden voor een beter gebruik van deze 
tmaal routines 
maken v§in 
ongebruikelijke 


van de 


en een 


Ook ziet u een getal (0-4095) dat de totale 
kleurwaarde voorstek; dat is handig om 
een bepaalde kleur terug te vinden. De 
kleuren verschuiven één punt door op + 
of - te klikken. Als u echter op < of > klikt, 
gaat het verstellen door tot u de muis 
loslaat. Om het programma zo klein 
mogelijk te houden, is voor deze simpele 
manier van instellen gekozen. 

Na de eerste aanroep zoekt het pro- 
gramma de pointer naar de kleurentabel 
van het huidige scherm op. Vervolgens 
wordt deze tabel uitgelezen en opgeslagen. 
Na het openen van een venster en het 
opbouwen van het beeld wacht het pro- 
gramma totdat de gebruiker iets onder- 
neemt. Om te zorgen dat tijdens dit 
wachten de CPU niet nodeloos bezet is, 
neemt men de instruktie SLEEP op. Als er 
op de muis of een toets gedrukt is, gaat 
het programma verder. Aan de hand van 
de gemaakte keuze vindt een wijziging 
van de kleuren plaats. Na het aanklikken 
van OK stopt de subroutine. 

MEERKLEURIGE PATRONEN 

Dit programma demonstreert het gebruik 
van meerkleurige patronen. Aanleiding 
voor een patroon vormt een van het 
scherm genomen monster. Aangezien dit 
steeds opnieuw gebeurt, is hier sprake van 
rekursiviteit. Het is interessant om dan te 
zien hoe bepaalde patronen strijden om 


KLEUREN A LA CARTE 

Bij veel programma’s is het voor de ge- 
bruiker prettig om de kleuren aan de 
eigen wensen te kunnen aan passen. Deze 
kleine utility voorziet daarin. 

Als u het programma aanroept, ziet u: 


C: kleurnummer 
R: rood 
G: groen 
B: blauw 

RESET: herstel naar systeemkleuren 
OK: klaar 



22 


printcols: 

T.TNE ( 7 , 5)-( 80 , 15) ,COl ,bf 
LOCATE 12,2: PRINT USING "####" ^olvai 
LOCATE 4 4 ; PRINT USING «*##», -col 
LOCATE 6,4 JPRINT USING 
LOCATE 8,4 : PRINT USING 
LOCATE 10 , 4 : PRINT USING «##",*c(2) 
RETURN 

setcolldata: _ -»•» 

DATA 5,3,82,17,5,21,17,33,22,21,41,33 
DATA 46,21,81,33,5,37,17,49,22,37,41 
DATA 49,46,37,81,49,5,53,17,65,22,53 
DATA 41,65,46,53,81,65,5,69,17,81,22 
DATA 69,41,81,46,69,81,81,5,85,41,97 
DATA 46,85,81,97,5,101,49,113,61,101 

DATA 81 113 ,2 . ”C H ,4,7, ,, <-+> M ,6,2, ”R 

SaS 6 , 7 , « -+>» 8,2 ”G” 8,7, "<~+>” ,10 
DATA 2 ; »B» , 10 , 7 ; «<-+>" ,12,7, "<-+>« , 14 
DATA 2 , ”RESET” ,14,9, ”OK" 

END SUB 



-COLPAT FRANK LIPS °1988. 

DEFINT a-2 

SCREEN 2,320,256,3,1 
WINDOW 2 , , , 0 , 2 
RANDOHIZE TIMER 

PALETTE 0 , 0 , 0 , 0 : PALETTE 1 , . 8 , . 5 , . 5 

PALETTE 2, .5, . 8 , . 5 *. PALETTE 3, .5, .5, .8 
PALETTE 4 , . 8 , . 8 , . 5 : PALETTE 5,. 8,. 5,. 8 
PALETTE 6 , . 5 , . 8 , . 8 : PALETTE 7,. 8,. 8,. 8 

ncoIs=WINDOW ( 6 ) 
depth^LOG ( ncols+1 ) /LOG ( 2 ) 
xraax=WINDOW( 2 ) -1 s ymax=WINDOW ( 3 ) -1 

patHeigHt=4 

si ze= ( 6+ ( 2 A patheight ) * 2*depth )/2 
DIM sam (size-1) 

patsize=2 A CINT(LOG(size-3)/LOG(2)+. 5) 

DIM pat (patsize-l) 
areaptsz&=WINDOW( 8 ) +29 

COLOR ncols,0 

WHILE i$<>CHR$(27) 
i$=w« ;CLS 
ssize=12 

FOR y=0 TO ymax STEP ssize 
FOR x=0 TO xmax STEP ss 12e 
xl^x+ssize-I :yl=y+ssize-l 
LINE (x,y)-(xl ,yl) ,RND*ncols,bf 
NEXT x,y 

WHILE i$- H ” 

xl=16*INT(RND* ( xmax-15 ) /16 ) 
yl=16*INT(RND*(ymax-15)/I6) 
x2=xl+15 :y2-yl+2 A patheight-l 
GET (xl,yl)-(x2,y2) ,sam 
FOR p=0 TO size-4 
pat(p)=sam(p+3) 

NEXT p 

PATTERN ,pat 

POKE areaptsz& ,-patheight AND 255 

LINE (xl,yl)-(xl+63,yl+63) , ,bf 
FOR j=0 TO 2 

AREA (RND*xmax,RND*ymax) 

NEXT j : AREAFILL 

i$=INKEY$ 

WEND 

FOR p=0 TO size~4 : pat ( p ) =&HFFFF : NEXT p 
PATTERN , pat 

POKE areaptsz&,0 AND 255 
WEND 


WINDOW CLOSE 2 


de overhand te krijgen. 

Het programma begint met het instellen 
van een scherm met lage resolutie en acht 
kleuren. U kunt deze instelling naar be- 
lieven wijzigen: het programma past zich 
vanzelf aan . Er is gekozen voor niet te felle 
kleuren die echter wel een maximale 
tegenstelling vormen. Hierna zoekt het 
programma het aantal kleuren en 
bitplanes alsmede de bruikbare venster- 
grootte op. 

De variabele patheight bepaalt de hoogte 
van het patroon (als macht van 2). Door 
deze te veranderen ontstaat een heel ander 
soort patronen; de waarde moet echter 
tussen 1 en 6 liggen. De breedte van de 
patronen ligt vast als een 16 bits woord. 
Dan berekent het programma de grootte 
van de array die het te nemen monster 
moet bevatten. Daarop volgt de array voor 
het vulpatroon die een formaat moet 
hebben dat overeenkomt met een macht 
van twee. Het maakt niet uit of een deel 
ervan niets bevat. Hierna wordt de pointer 
naar vlakvulpatroon (areaptsz&) in de 
Rastport berekend. Daar geeft men door 
een negatieve waarde van de patroon- 
hoogte aan dat het om een meerkleurig 


patroon gaat. 

Als laatste voorbereiding moet men de 
voorgrondpen op de maximale kleur 
instellen. Een lagere waarde zou be- 
tekenen dat invulling van het vlak maar 
tot de bitplane van die kleur plaatsvindt. 
Nu begint het eigenlijke werk: Eerst iets 
tekenen, hier vierkan^es, maar in prin- 
cipe is natuurlijk alles goed. Vervolgens 
vindt de bepaling van plaats en grootte 
van het monster plaats, waarna met behulp 
van de GET-instruktie dat deel van het 
scherm naar de array sam gekopieerd 
wordt. 

Daarop begint het overzetten naar de 
array pat. De eerste drie elementen van 
het monster bevatten breedte, hoogte en 
diepte. Vandaar dat deze overgeslagen 
worden. Dan, na de instruktie PATTERN, 
alleen nog in de Rastport aangeven om 
welk soort patroon het gaat en vervolgens 
wat tekenen om het resultaat te zien. Als 
er niet op een toets gedrukt is, herhaalt de 
hele cyclus zich. Gebruik ESC om het 
programma te stoppen en elke andere 
toets om opnieuw te beginnen. Het laat- 
ste stukje van het programma herstelt het 
normale vulpatroon. 


patronen 




SCREEN CLOSE 2 
END 


oktaklok i 




ANDERE TIJDEN 

Een oktaklok geeft de tijd aan van een dag 
die 8 uren telt. Elk uur is verdeeld in 64 
minuten; elke minuut is op zijn beurt 
weer verdeeld in 64 seconden. Zo telt elke 
dag dus 2 A 15 seconden. 

De kleinste wijzer is de urenteller; het 
onderste deel van zijn schaal is de nacht 
en het bovenste is de dag. Door deze 
delen nogmaals in tweeën te splitsen, 
ontstaat de ochtend, de middag, de avond 
en de midnacht. Om niet al te grote uren 
te krijgen, zijn deze nogmaals door twee 
gedeeld. Een mogelijke naam hiervoor: 
voormiddag, namiddag, enzovoort. 

Op de één of andere manier lijkt de voor- 
gaande indeling logischer; de namen zijn 
er eigenlijk, mits konsekwent door- 
gevoerd, al voor aanwezig. Uitgaand van 
de wijzerplaat: een verdeling in acht gelijke 
stukken is gemakkelijker te konstrueren 
dan de twaalf van de gewone klok. 

Ook bij de indeling van hetjaar vindt men 
vier seizoenen, wat overeenkomt met de 
belangrijkste delen van de dag. Hetjaar 
kent overigens ook allerlei onlogische 
historisch gegroeide konventies: oktober 
is ondanks zijn naam de tiende maand en 
zo zijn er meer. Zonder nu direkt het 
invoeren van een nieuwe tijdmeting voor 
te staan, is het een aardig idee om zo’n 
klok, althans op de computer, te kunnen 
zien werken. 

Omdat de klok maar eens per seconde 
bijgesteld hoeft te worden, blijft er nog 
genoeg tijd over om te laten zien dat u 
naar een werkende Amiga kijkt: 

Er gebeurt iets grafisch in de achtergrond! 
Feitelijk draait er een programma dat in 
de achtergrond iets doet met meer- 
kleurige vulpatronen en dat elke 2.64 
seconde (gewone tijd) stopt om de klok 
bij te stellen. 

Er zijn twee vensters: op de voorgrond de 
klok en daarachter de grafische demo. 
Het opbouwen van de klok, de cirkels met 
verdeling en het instellen van de juiste 
tijd is het eerste dat plaatsvindt. Dan 
aktiveert het programma de TIMER 
funktie die het mogelijk maakt de klok bij 
te stellen door middel van de daarvoor 
gegeven ON TIMER GOSUB.... Als de 
klok werkt, gaat de grafische demo begin- 
nen. Vergeet niet om, voordat u Basic 
start, de systeemtijd op de juiste tijd in te 
stellen. 

Als u meer van de achtergrond wilt zien, 
verander dan de SCREEN instruktie aan 
het begin van het programma in: 
SCREEN 1 320 512 3 4 
Met 512 Kb RAM en een tweede diskdrive 
lukt dit nog net. 


'—OKTAKLOK FRANK LIPS °1988 

DEFINT a -2 
SCREEN 2,320,256,3,1 
WINDOW 3,,, 0,2 
RANDOMIZE TIMER 

PALETTE 0,0, 0,0 : PALETTE 1,.8,.8,.8 

PALETTE 2, .8,. 8, .6: PALETTE 3,. 6,. 8,. 8 
PALETTE 4 , . 4 , . 4 , . 6 : PALETTE 5,, 4,. 6,. 6 
PALETTE 6 , . 6 , . 4 , . 4 : PALETTE 7,. 6,. 6,. 4 

ncols=WINDOW( 6) 
depth=LOG ( ncols+1 ) /LOG ( 2 ) 

WINDOW 2, , (47,17)-(263,225) ,0,2 

xmax2=WINDOW( 2 ) -1 : yraax2=WINDOW( 3 ) -1 

xc-xmax2/2 : yc=ymax2/2+l 

asp 1 ”1 : col— 3 : xd=20 

LOCATE 2,2: PRINT "OKTAKLOK” 

LOCATE 2, xd: PRINT " : 

DIM punt 1(64) : af stand 1 =8*ATN ( 1 ) /64 : n=0 
FOR p!=8*ATN(l) TO 0 STEP -afstand! 

punt ! ( n ) -p i : n=n+l 
NEXT p! 

FOR i=100 TO 60 STEP -20 
CIRCLE (xc,yc) ,i,col, , ,asp! 

PAINT (xc-w(0) ,yc) ,col 
FOR j=l TO 64 
g=5 

IF j/8=INT( j/8 ) THEN 
g=l2 

ELSEIF j/4=INT( j/4 ) THEN 
g=8 

END IF 

xp0=xc+i *asp 1 *SIN ( punt 1 ( j ) ) 
yp0-yc+i* COS (punt! ( j) ) 
xpl=xc+ ( i-g ) *asp ! *SIN ( punt i ( j ) ) 
ypl=yc+(i-g)* COS (punt! ( j) ) 

LINE ( xpO , ypO ) - ( xpl , ypl ) , 0 
NEXT j 

CIRCLE (xc,yc) ,i,o, , ,asp! 
coi=col+ ( col =3 ) - ( col-2 ) 

NEXT i 

CIRCLE (xc,yc) ,40,5, ,, asp! 

PAINT (xc,yc),5 

CIRCLE (xc,yc) ,40,1, ,, asp! 

CIRCLE (xc,yc) ,100,1 ,, ,asp! 

CIRCLE (xc,yc) ,2,1, , ,asp! 

PAINT (xc,yc) , 1 

w(0)-90 :w( 1 )=70 :w( 2 )-50 

'reken gewone tijd om naar oktatijd 

t !-( 24*60*60 )/( 8*64*64) 

t$=TIME$ 

p!=VAL(LEFT$(t$,2) )*3600 
p!=p!+VAL(MID$(t$,4,2))*60 
p ! =p ! +VAL ( RIGHT$ ( t$ , 2 ) ) + ♦ 2 
sec=INT(p!/t! ) 
okta-INT ( sec/4096 ) 
sec=sec-okta*4096 
min«INT( sec/64 ) 
sec-sec-min*64 

LOCATE 2 ,xd+5: PRINT USING "##";sec 
IF secclO THEN LOCATE 2,xd+5:PRINT "0" 
LOCATE 2,xd+2:PRINT USING "##";min 
IF minclO THEN LOCATE 2,xd+2:PRINT "0" 
LOCATE 2, Xd: PRINT USING »#";okta 

f=w(0) :n=sec 

col=0 : GOSUB zetpunt 

f=w(l) :n=min 

col=0 : GOSUB 2 etpunt 

f=w(2) :n=okta*8+FlX( min/8) 

col=0: GOSUB zetpunt 

WINDOW OUTPUT 3 

ON TIMER (tl ) GOSUB sec 
TIMER ON 
GOSUB COlpat 
TIMER OFF 

WINDOW CLOSE 3 
WINDOW CLOSE 2 
SCREEN CLOSE 2 
LIBRARY CLOSE 
END 


WINDOW OUTPUT 2 
f=w(0) :n=sec 
col=3: GOSUB zetpunt 
sec=sec+l 

IF sec>63 THEN sec=0 : GOSUB min 
f =w( 0 ) : n=sec : col=0 : GOSUB zetpunt 
LOCATE 2 ,xd+5ïPRINT USING "##»?sec 
IF secclO THEN LOCATE 2, xd+5: PRINT "0" 
WINDOW OUTPUT 3 
RETURN 

min: 

f=w(l):n=min 
col=2: GOSUB zetpunt 
f=w(2) :n=okta*8+FlX( min/8) 
co 1= 3 : GOSUB zetpunt 


min=min+l 

IF min>63 THEN min-0: GOSUB okta 
SOUND 659.26,20, ,0ïSOUND 523. 25, 20,, 1 
f-w( 2 ) :n=okta*8+FIX( min/8 ) 
col=0 : GOSUB zetpunt 

f»w(l):n=min 
col=0: GOSUB zetpunt 
LOCATE 2 , xd+2 ; PRINT USING "##«;min 
IF min<10 THEN LOCATE 2,xd+2:PRINT "0" 
RETURN 


okta: 

okta=okta+l:IF okta>7 THEN okta=0 
SOUND 440,20, ,2 ; SOUND 349. 23, 20,, 3 
LOCATE 2, xd: PRINT USING »#";okta 
RETURN 

zetpunt: 

xp=xc+f *asp! *SIN(punt ! (n) ) 
yp=yc+f *COS ( punt ! ( n ) ) 

AREA (xp,yp):AREA (xc,yc) rAREAFILL 1 
xp=xc+( f-5 ) *asp! *SIN(punt! (n) ) 
yp=yc+(f-5)*COS(punt! (n) ) 

CIRCLE (xp,yp) ,3, col, , ,asp! 

RETURN 

colpat: 

IF init-0 THEN 
xmax3=WINDOW(2)-l 
ymax3=WINDOW ( 3 ) -1 
patheight=3 

size- ( 6+ ( 2 ^patheight ) * 2*depth ) / 2 
DIM sam (size-1) 

patsize=2 A CINT(LOG(size-3)/LOG(2)+.5) 
DIM pat (patsize-1) 
areaptS2&=WIND0W( 8 ) +29 
GOSUB backstart 
init=l 
END IF 

COLOR ncols,0 
WHILE i$=" " 

FOR i=0 TO 199 
xl=RND* ( xmax3 - 1 5 ) 
yl=RND* ( ymax3-15) 
x2=xl+15 

y2=yl+2 A patheight-l 
GET (xl,yl)-(x2,y2) ,sara 
FOR p=0 TO si ze- 4 
pat(p)-sam(p+3 ) 

NEXT p 
PATTERN ,pat 

POKE areaptsz& ,-patheight AND 255 
FOR j=0 TO 3 

AREA (RND*xmax3,RND*ymax3) 

NEXT j 
AREAFILL 
NEXT i 

GOSUB clearpat 
i$=INKEY$ 

IF i$-" " THEN GOSUB backstart 
WEND 

COLOR 1,0 
RETURN 

backstart : 
ssize=12+20*RND 
FOR y-0 TO ymax3 STEP ssize 
FOR x=0 TO xmax3 STEP ssize 
xl-x+ssize- 1 :yl=y + ssize-l 
LINE (x,y)-(xl,yl) ,4+RND*(ncols-4) ,bf 
NEXT x,y 
RETURN 

clearpat: 

FOR p-0 TO size-4:pat (p)=&HFFFF: NEXT 
PATTERN , pat: POKE areaptsz&,0 
RETURN 


=> betekent: deze regel 
gaat verder op de volgende 
regel van de listing. 


BETER 

BASIC 




24 


Dat er bij Commodore veranderingen aan de gang zijn, 
schreven we al in het voorgaande nummer. 

Het personeelsbestand is in korte tijd ongeveer verdubbeld. 
Niek Haak en Jan van Die gingen op bezoek en hadden 
binnen de kortste keren een imposante stapel visitekaartjes 
voor zich liggen. Een groot aantal nieuwe funkties heeft te 
maken met support. 

Wat dat betreft is een ware inhaal-manoeuvre begonnen. 
Support aan afzonderlijke gebruikers, aan gebruikers- 
groepen, aan dealer». 

Wij vroegen welke vorm die support zal krijgen. 



H et is wel een beetje moeilijk om in 
gesprek met Commodore je kri- 
tiek op de support in het verleden 
vol te houden. Er zijn zoveel nieuwe 
gezichten die vol enthousiasme aan hun 
verse baan zijn begonnen, datje aarzelt 
hen met fouten van voorgangers te kon- 
fronteren. En als je dat doet, krijg je groot 
gelijk. Annemieke van Bentum, manager 
customer service: ‘Er waren in die tijd 
eigenlijk helemaal geen mensen beschik- 
baar die antwoorden aan gebruikers 
konden geven. We hadden wat stagaires 
en een of twee vaste mensen, maar die 
hadden ook niet uit zichzelf een vorm van 
klantvriendelijkheid. Er werd niet terug- 
gebeld of geschreven en de vraag van de 
gebruiker belandde in een molen waar hij 
niet meer uitkwam.’ 

Tja, daar gaan al je kritische vragen. Geen 
lol aan als men zo de hand in eigen boezem 
steekt. Vandaar dat we in het vervolg van 
dit verslag ons voornamelijk op de 
toekomst richten. 

BLOEMETJESBEHANG 

Commodore belooft ernst te maken met 
de ondersteuning van haar produkten. 
Voor de konsument zijn die nieuwe facili- 
teiten voorlopig op twee manieren te 
merken. Allereerst is er een belangrijke 
verbetering in de telefonische bereikbaar- 
heid. Op dit moment staat tussen 1 0.00 en 
12.00 uur en tussen 14.00 en 17.00 een 
apart telefoonnummer met vier lijnen 
open: 020 - 842495. De bemanning bestaat 
uit drie personen, één voor algemene 
vragen en twee gebruikers van het eerste 
uur: Harold Oudshoom (software C64, Cl 28 
en Amiga) en Richard Kooi j (hardware). 
Als we er zijn, is de telefoon bijna konstant 
bezet. De afgelopen dagen gingen de 
adviezen helaas voornamelijk over bloe- 
metjesbehang: De firma Kwantum plaat- 
ste een advertentie waarin het telefoon- 



AMIGA MAGAZINE 


BEZEMS lil COMMODORE 


nummer van de servicelijn vermeld stond. 
Helaas projekteren de bellers dat niet 
alleen op de afgebeelde Commodore 
computer, maar ook op het afwasbaar 
vinylbehang verderop in de advertentie. 
Maar ook zonder zo’n misverstand is de 
lijn kontinu bezet. Vierhonderdvijftig 
telefoontjes per dag is geen uitzondering. 
Reden dat men alweer over uitbreiding 
denkt: wellicht zal de telefoon ook in de 
avonduren en in het weekend open- 
gesteld worden. U kunt te allen tijden een 
poging wagen: in het ergste geval vertelt 
het antwoordapparaat u de meest recente 
openingstijden. 

Voor veel vragen kunnen Harold en 
Richard nog steeds terugverwijzen naar 
de handleiding van de Amiga of de bijge- 
leverde instruktiediskette. Metvragen over 
zeer specifieke programmeerproblemen 
of software waar u geen handleiding van 
heeft, kunt u niet bij de servicelijn te- 
recht. Wel aandacht krijgen problemen 
met bijvoorbeeld onwillige printers, mo- 
nitoren of kapotte Amiga’s. Steeds vaker 
is zo’n Amiga namelijk helemaal niet 
kapot, maar heeft de gebruiker een virus 
binnengekregen. Een heel vervelend vi- 
rus, de ‘byte-warrior’, geeft bijvoorbeeld 
fouten op diskettes aan die er helemaal 
niet zijn. 

RIJK DER FABELEN 

De tweede vorm van support is de Amiga 
Club, die nu achtduizend leden heeft. 
Lange tijd leek het erop of Commodore 
alleen adressen had verzameld, maar in 
februari kregen de clubleden twee 
aanbiedingen op de deurmat. Dat is nog 
maar het begin. Commodore heeft een 
nieuw reklamebureau in de arm genomen 
dat in de komende tijd gaat toetsen 
waaraan de leden behoefte hebben. Op 
basis van de belangrijkste gemeenschap- 


pelijke interesses zullen nieuwe initia- 
tieven ontwikkeld worden. Wie nog geen 
lid van de club is, kan een kopie van zijn 
garantiekaart opsturen met een verzoek 
om toe te mogen treden. Een oud gerucht 
‘Amiga 1000 eigenaren kunnen geen lid 
worden’, verwijst Annemieke van Ben- 
tum resoluut naar het rijk der fabelen. 
Maar niet alleen individuele gebruikers 
kunnen wat van Commodore verwachten: 
kort geleden werd de eerste bijeenkomst 
voor gebruikersgroepen gehouden. Ook 
bij het bestuur van deze groepen is een 
behoorlijke aarzeling te merken. Een 
uitnodiging van Commodore? Knijp eens 
in mijn arm! Maar het is echt waar: 
Commodore kommuniceert weer. 

Dat het ernst is, bewijst ook de verbouwing 

■ 


van de grote personeelskantine in een 
ontvangst- en demonstratieruimte. Uit- 
eraard was Amiga Magazine op deze 
bijeenkomst aanwezig. Onze medewerker 
André Viergever doet elders in dit num- 
mer verslag. 

De Commodore dealers zijn trouwens ook 
al voor een bijeenkomst uitgenodigd. Men 
beseft dat het nieuwe verkoop-concept, 
met pakketten rond DTP, CAD/CAM, 
Unix en audiovisuele toepassingen, niet 
alleen in Amsterdam mag leven. De dealer 
moet weten wat hij verkoopt en dient 
daarvoor kursussen te volgen. Hoe bouw 
ik een bridgeboard of een harddisk in? 
Hoe moet zo’n harddisk geformatteerd 
worden. Hoe ga ik met de workbench 
om? Voor dealers die komplete systemen 



25 





AMIGA MAGAZINE 


26 


rond de Amiga 2000 en de Amiga 2500 bij 
klanten afleveren, wordt zelfs overwogen 
die kursussen verplicht te stellen. 

Een probleem is wel dat Commodore 
alleen de dealers die rechtstreeks bij hen 
kopen voor deze kursussen aanschrijft. 
Kleine winkels die via een distributeur 
werken, blijven van dergelijke informatie 
verstoken. En vaak zijn het juist die kleine 
gezellige zaken waartoe de gebruiker zich 
wendt voor informatie die een groot- 
winkelbedrijf niet kan geven. 

VERSTOPT 

‘Nieuwe produkten zullen niet alleen naar 
de winkel vervoerd worden, maar krijgen 
promotionele ondersteuning’, aldus PR 
Communication Executive Monique Hav- 
erkamp. Dezer dagen richt Commodore 
zich met een landelijke advertentiekam- 
pagne op de grote groep schoolverlaters. 
Winkeliers kunnen daar lokaal op in- 
haken. 

Commodore signaleert ook een verstop- 
ping van de verkoopkanalen van software. 
Een paar kleine importeurs werpen zich 
op als de officiële importeur van een 
bepaald pakket. Soms zijn er wel een stuk 
of drie elk ‘de enige echte’. Maar de 
konsument krijgt nogal eens het lid op de 
neus. Men is uitverkocht of de prijs is zo 
hoog omdat men slechts drie pakketten 
heeft durven importeren. 


Commodore is in gesprek met een aantal 
grote distributeurs die zich tot op heden 
op andere computers richtten. Men ver- 
wacht nog dit jaar een doorbraak. 

OMWEG 

Natuurlijk brachten we ook de vaak lange 
wachttijd bij reparaties ter sprake. Com- 
modore stelt duidelijk daar geen schuld 
aan te hebben. Reparaties worden in het 
algemeen verricht door het bedrijf Escon, 
dat een termijn van twee tot drie weken als 
norm heeft. Reparaties in garantietijd 
worden door Commodore verricht. Ook 
hier geldt een wachttijd van maximaal 
drie weken. Wie zijn Amiga langer kwijt is, 
moet dat in veel gevallen aan de organisa- 
tie van de betrokken dealer wijten. Ewout 
Walraven: ‘Eerst blijft zo’n apparaat een 
tijd in een filiaal staan, dan komt hij op 
een hoofdverzamelpunt en pas daarna bij 
ons. Wij werken er niet langer dan drie 
weken aan, maar door de omweg zijn het 
er voor de konsument soms wel zes.’ 

Een enkele maal komt het voor dat er een 
reparatie uitgevoerd moet worden waar- 
bij een onderdeel niet leverbaar is. Dan 
zal het herstel langer tijd vergen. Wij 
stellen dat Commodore in de garantieter- 
mijn dan maar voor een vervangend 
apparaat moet zorgen. Of dat gaat 
gebeuren weten we niet, maar we zagen 
de pen van Monique Haverkamp ineens 
driftig schrijven... 



DEVELOPER SUPPORT 


Natuurlijk is er ook ondersteuning voor 
ontwikkelaars van soft- en hardware voor 
de Commodore Amiga. System support 
noemt men deze afdeling. Om daarvan 
gebruik te maken, moet men ingeschre- 
ven staan als ‘developer’. In Nederland 
gaat dit om een kleine groep van tien tot 
vijftien mensen. Ewout Walraven , tech- 
nisch project manager van Commodore, 
staat deze groep met raad en daad ter 
zijde. Eventueel kan hij problemen ver- 
der doorspelen naar de Amerikaanse sup- 
port-afdeling. Commodore splitst de on- 
dersteuning van ontwikkelaars in drie 
groepen: 

• registered developer support 

kontributie: jaarlijks $ 125, eenmalig 
$ 25 entreegeld 

Deze groep is bestemd voor mensen die 
technische belangstelling voor de Amiga 
hebben. De ontwikkelaar krijgt een abon- 
nement op het tweemaandelijkse Amiga- 
Mail, de technische nieuwsbrief en een 
abonnement op AmigaMail-Market, een 
driemaandelijks rondschrijven met 
marktinformatie. Nieuwe technische 
dokumentatie en systeem software kun- 
nen aangeschaft worden. 

• certified developer 

jaarlijks $ 250, eenmalig $ 25 entree- 
geld 

Deze groep krijgt, naast het voor- 
afgaande, een kortingsbon voor een 
abonnement op BIX (Byte Information 
Exchange) het officiële bulletin board 
voor Amiga’s technische support. Boven- 
dien wordt men uitgenodigd voor kon- 
ferenties en seminars. 

U komt in aanmerking voor ‘certified de- 
veloper’ als u produkten voor de Amiga- 
markt ontwikkelt. 

• commercial developer 

jaarlijks $ 450, eenmalig $ 50 entree- 
geld 

Nog een stapje verder ondersteunt men 
de kommerciële ontwikkelaars. Deze 
hebben in het verleden al met succes 
produkten uitgebracht. Speciale aan- 
dacht gaat uit naar bedrijven die nieuwe 
markten voor Commodore kunnen 
openbreken. 

De support bestaat uiteraard uit alle eer- 
der genoemde faciliteiten. Daarnaast 
wordt men verwend met prereleases van 
systeem software, mogelijkheden om 
nieuwe produkten van te voren te testen, 
toegang tot besloten gedeeltes op BIX 
en Euro BBS, en kortingen op konferen- 
ties en seminars. 

Gemotiveerde aanvragen om voor één 
van deze groepen in aanmerking te 
komen, kunnen rechtstreeks bij Com- 
modore Nederland ingediend worden. 
Commodore voorziet de aanvraag van 
een aanbeveling voor één van de groepen 
en stuurt hem door naar Amerika. 





AMIGA MAGAZINE 


U spreekt met 
Commodore... 




Speciaal voor Amiga Magazine stelden Harold Oudshoom en Richard Kooij een lijst op met tips 
van de Commodore Support Lijn. We wijzen er met nadruk op dat sommige van de onderstaande 
tips alleen voor deskundige gebruikers bedoeld zijn. Ga niet rommelen aan de hardware als u daar 
geen ervaring mee heeft. 


Wanneer de Amiga een dergelijke foutmel- 
ding geeft, schakel de machine dan uit en ver- 
wijder alle niet benodigde hardware-toevoegin- 
gen. Blijft de foutmelding, dan is er echts iets 
niet in orde (wat overigens niet hoeft te be- 
tekenen dat de Amiga niet funktioneert) . 

MONITOR 1901 AAN DE AMIGA 

De voor de Commodore 64 aanbevolen 1901 
monitor kan ook met de Amiga gebruikt wor- 
den; deze geeft zelfs een beter beeld dan de 
1084 monitor! Hiervoor moet de monitor als 
volgt gemodificeerd worden: 

1. modifikatie van de monitor: op de gere- 
serveerde plaats een Scart-bus aansluiten en 
als volgt aansluiten op de printplaat van de 
monitor: 


APPARATUUR AANSLUITEN -AMIGA UIT! 

Een veel voorkomende oorzaak van defekten 
is het aansluiten of verwijderen van randap- 
paratuur terwijl de computer aan staat. Deze 
waarschuwing is ook in de gebruiksaanwijzing 
te vinden. Desondanks wordt hij niet altijd ter 
harte genomen. Vooral de 8520 chips (paral- 
lelpoort, seriële poort, diskdrives) zijn zeer 
gevoelig. Bij sommige versies van de A500 kan 
ook het aansluiten van de monitor terwijl de 
apparatuur aan staat tot een defekt leiden. 

STAR PRINTER AAN DE AMIGA 

Bij diverse Star printers (bijvoorbeeld NL-10, 
LC-10) is de Centronics aansluiting niet ge- 
heel volgens de standaard. Als gevolg hiervan 
kan een Star printer die met een standaard 
(‘IBM’) printerkabel op de parallelpoort van 
de Amiga wordt aangesloten na verloop van 
tijd een beschadiging van de poortchips 
(8520’s) veroorzaken. Om dit te voorkomen, 
moet de 5 Volt lijn van de Amiga naar de 
printer (pin 14 van de parallelpoort) onder- 
broken worden. Dit kan het beste gebeuren in 
de sub-D konnektor van de printerkabel. 

VIRUS 

Wanneer de computer ineens vreemd doet of 
er verdachte meldingen op het beeldscherm 
verschijnen, is er mogelijk sprake van een 
computervirus. De meeste (niet alle) virussen 
verplaatsen zich via het bootblock van de dis- 
kette. Deze zijn te verwijderen door de com- 
puter uit te zetten (ongeveer 10 sekonden) en 


vervolgens weer op te starten met de originele 
Workbench diskette, die natuurlijk nooit van 
de schrijfbeveiliging af geweest is. Door vanuit 
de CLI het kommando 
Install dfl: [noboot] 

te geven, wordt het bootblok van de verdachte 
diskette in dfl: gereinigd. Vraag eventueel 
assistentie van iemand die meer ervaring met 
de CLI heeft. 

U kunt eventueel een viruskiller of viruspro- 
tector gebruiken, mits u zeker weet dat deze 
veilig is. Een deel van deze programma’s maakt 
namelijk virussen in plaats van ze te verwij- 
deren. 

SYSTEEMTESTBIJ OPSTARTEN 

Bij een koude start (machine aanzetten) van 
de Amiga wordt de hardware van het systeem 
getest. Wanneer er iets niet in orde is, wordt dit 
op de monitor zichtbaar door een bepaalde 
kleur. Deze kleuren kunnen gebruikt worden 
voor een diagnose van eventuele defekten: 

Beeldschermkleur: Diagnose: 

1 . rood Kickstart- ROM defekt 

2. blauw Custom-chip defekt 

3. groen Ram chip defekt 

4. geel defekt 1-3 

5. donkergrijs hardware OK 

6. lichtgrijs software OK 

7. grijs met rode puntjes vermoedelijk een 

ROM-virus 

De foutmeldingen kunnen ook veroorzaakt 
worden door defekte externe hardware. 


Printplaat Scart-bus 

composiet sync CL01/02 of RV03 pin 20 

rood analoog CV10/RV12 pin 15 

groen analoog CV11/RV13 pin 11 

blauw analoog CV12/RV14 pin 7 

tevens moet u de massa doorverbinden 

2. Een tweede mogelijkheid is het inbouwen 
van een RGB-bus in de monitor die als hier- 
voor aangesloten wordt. In dit geval moet een 
eigen kabel gemaakt worden. 

BRIDGEBOARD EXTRA'S 

Het gebruik van harddisks met een RLL-con- 
troller voor het Bridgeboard wordt afgeraden. 
Dit leidt vaak tot problemen bij het inrichten 
van PC-partities op een Amiga harddisk, res- 
pektievelijk Amiga-partities op een PC- 
harddisk, vermoedelijk doordat de hardware/ 
software interface tussen Amiga en PC on- 
voldoende rekening houdt met de diverse 
soorten harddisks die er zijn (bijvoorbeeld 
voor wat betreft het aantal koppen). Ga voor 
aanschaf van een bepaalde harddisk na of deze 
inderdaad te gebruiken is! 

Het gebruik van een NEC V20 processor in 
plaats van de 8088 processor van het Bridge- 
board wordt afgeraden. De V20 detekteert 
allerlei zaken in het systeem die niet aanwezig 
zijn en de software zal dus vroeg of laat 
vastlopen. Een precieze reden hiervan is niet 
bekend. In ieder geval is de potentiële snel- 
heidswinst van een V20 ten opzichte van een 
8088 in de praktijk te verwaarlozen, zodat deze 
modifikatie toch al weinig zin heeft. 

KICKSTART 1.3 

Sinds enige tijd worden de Amiga’s geleverd 
met Kickstart 1.3 ROM’s. Gevolg hiervan is dat 
sommige programma’s niet meer werken. De 
meeste van deze problemen worden echter 
veroorzaakt door speciale programma’s die 
voor het programma zijn gezet, bijvoorbeeld 
om de kopieerbeveiliging te ontduiken. Het 
aantal officiële programma’s dat niet werkt 
met Kickstart 1 .3 is zeer beperkt (enkele games 
en sommige versies van een tekstverwerker) . 
Wat ook niet meer werkt is het Byte Warrior 
virus; dat is dus mooi meegenomen. 


EN DE GOUDEN TIP IS: 

Lees de gebruiksaanwijzing! 



met deze support-Amiga kan uitgebreid worden geëxperimenteerd 



AMI6A MAGAZINE 



The Copyist , firma: Dr.T, 

prijs: ƒ 280 Copyist I (Apprentice) 

ƒ 780 Copyist II (Professional) 

ƒ 1 125 Copyist III (DTP) 

bij o.a.: Keyboardsound, Rotterdam 


010 - 4612202 


MUZIKALE 

TEKSTVERWERKER 


Nog steeds is het uitschrijven van muziek op papier een bezigheid die veel geduld en 
uiterste nauwkeurigheid vereist, twee eigenschappen die we zeker aan een computer 
kunnen toeschrijven. Hoe goed kan de Amiga met notenschrift overweg? 


H et uitschrijven van muzikale 
creaties wordt al enige eeuwen 
beoefend. Op allerlei manieren 
heeft men geprobeerd om geluid vast te 
leggen op papier. In de westerse wereld is 
daarbij vooral de notenbalk met vijf hori- 
zontale lijnen in zwang gekomen. In de 
hedendaagse muziek is dit notenschrift 
eigenlijk niet meer weg te denken; bijna 
iedere muzikant krijgt er vroeg of laat 
mee te maken. Het schrijven van muziek 
moet zo netjes mogelijk gebeuren: een 
noot op of net boven de lijn kan het 
verschil zijn tussen een melodie en “kat- 
tengejank”. Sinds kort hebben de soft- 
warehuizen het notenschrift ontdekt als 
interessante markt. ‘The Copyist’ van Dr.T 
is het eerste programma voor de Amiga 
dat bij het printen van muziek een profes- 
sioneel afdrukresultaat oplevert. 

GEEN GELUID 

Het programma is in eerste instantie 
bedoeld om muziek op papier te schrijven. 
Hoewel het misschien wat raar klinkt, 
heeft dat niet (direkt) iets met geluid te 
maken. The Copyist produceert dan ook 
geen geluid, niet via MIDI en ook niet via 
de Amiga. De beste manier om The Copyist 
te omschrijven, is als ‘muziekverwerker’, 
zoals men gewend is tekst te schrijven met 
een tekstverwerker. Men plaatst aller- 
hande muziektekens op een leeg blad. 
Het invoeren van deze tekens kan 
gebeuren met de muis of via het toetsen- 
bord; een MIDI interface is dus niet 
noodzakelijk. 

1 , 2,3 

Er zijn drie uitvoeringen van The Copyist. 
De eerste en goedkoopste versie, Copyist 


Apprentice, kan maximaal vijf pagina’s 
per keer verwerken. Het afdrukken van 
muziek is mogelijk met een Epson of 
Amiga printerdriver. 

De tweede versie van The Copyist, Profes- 
sional, kan 50 pagina’s aan en heeft prin- 
terdrivers voor onder andere laserprin- 
ters en de HP DeskJet. Voor regelmatig 
voorkomende handelingen, bijvoorbeeld 
het invoeren van een aantal noten, kan 
men macro’s definiëren. Deze versie van 
The Copyist is in staat om notenschrift om 
te zetten in een bestand voor een se- 
quencer. 

De laatste versie van The Copyist, DTP, 
heeft aansturingen (Postscript) voor de 
meeste laserbelichters. Deze versie kan 
IFF-files verwerken en exporteert EPS en 
TIFF bestanden. De DTP-uitvoering is 
speciaal bedoeld voor drukkerijen. 

Project Node Page Synibolsl 


Voor alle versies van The Copyist wordt 
minimaal één megabyte RAM geadviseerd; 
The Copyist maakt veel gebruik van tijde- 
lijke files en daarbij is een RAM-disk 
onontbeerlijk. 

ONBESCHREVEN BLAD 

Na het opstarten van The Copyist, krijgt 
men een interlaced of high resolution 
beeld (geen PAL) voorgeschoteld, dat 
dienst doet als een onbeschreven vel 
papier. Een edit-cursor kan bestuurd 
worden met de pijltjestoetsen; alle be- 
werkingen hebben betrekking op deze 
cursor. De muis bestuurt een tweede 
cursor, die gebruikt wordt om selekties 
uit de menubalk te maken, te scrollen en 
de edit-cursor direkt op een bepaalde 
plaats te zetten. Het feitelijke schrijven 
van de muziektekens kan nu beginnen. 




AMIGA MAGAZINE 




Include mts 

Include page nuhbers and bar nuwbers 

Include stens and beans 

Ilse aseendins or descending beans 

Jein stens 

Include bar lines 

lie syncopated notes over beat 

Clip durations to stapt of next note 

Extend isolated notes 

Note start tines quantization anounts 

Note durations quantization anount 

Bars per line 

Maxinun staves per page 

Staff 

Voice! 

I ÖK I I Cancel I Section 


Strean File: RAM:FitgueGnn.SIR 


De edit-cursor wordt op de juiste plaats 
gezet en met de muis of via letterkombi- 
naties maakt men een keus uit de vele 
mogelijkheden. Op dit moment is The 
Copyist puur grafisch bezig en zijn de 
meest uiteenlopende bewerkingen mo- 
gelijk. 

KEYBOARD EN MIDI 

Voor het snel invoeren van muziek is de 
zogenaamde Keyboard-mode geschikt. De 
edit-cursor wordt zo gunstig mogelijk op 
een notenbalk geplaatst en vanaf dat 
moment doen de toetsen van de com- 


puter dienst als die van een piano. De 
edit-cursor schuift hierbij na het plaatsen 
van elke noot automatisch op. De Join- 
mode is grotendeels dezelfde als de Key- 
board-mode, met het verschil dat van de 
ingevoerde noten, naast de toonhoogte, 
ook de nootlengte kan worden ingegeven. 
In de Text-mode kan op elke willekeurige 
plaats een tekst worden ingevoerd. Ver- 
der kan er in een bepaald gedeelte gekop- 
ieerd, verschoven en gewist worden door 
de muis over dat gebied te trekken, zoals 
we dat gewend zijn van de diverse 
tekenprogramma’s. 


Een andere manier om muziek naar The 
Copyist over te brengen , is het importeren 
van een MIDI-file zoals die is aangemaakt 
met een sequencer. Geschikte files hier- 
voor zijn: de “.ALL” files van de Dr.T se- 
quencers, de “.MID” files en “.SMUS” 
(Deluxe Music, Sonix) files. Maximaal 
zijn 24 tracks te verdelen over ver- 
schillende notenbalken; zelfs drums 
vormen geen probleem. Hier kan ook 
voor een bepaalde quantisering (=af- 
ronding in de tijd) van noten worden 
gekozen (zie afbeelding). Als de opties 
naar wens zijn ingesteld, gaat The Copyist 
aan het werk en levert een perfekte weer- 
gave van de sequencer-file, die zonder 
meer afgedrukt kan worden. 

ALLE VRIJHEID 

Juist omdat er zoveel mogelijk is in mu- 
ziek, laat The Copyist de gebruiker veel 
vrijheid bij het schrijven van zijn of haar 
muziek. Die vrijheid kan echter ook 
verkeerd uitpakken. 

Het moet mogelijk zijn om notenbalken 
met drie lijnen in plaats van vijf te ge- 
bruiken. Toch is het erg vervelend wan- 
neer door het indrukken van een 
verkeerde toets de helft van je notenbalk 
en alles wat daarop stond wordt gewist. 
Natuurlijk is het belangrijk dat zoveel 
mogelijk muziektekens worden onder- 
steund. Het ligt voor de hand dat de 
meest gebruikte tekens dan het snelst te 
vinden moeten zijn. Dat is niet altijd het 
geval, waardoor, zeker bij de beginnende 
gebruiker, erg veel tijd verloren gaat aan 
het zoeken naar de juiste toetskombina- 
ties. 

De mogelijkheid om van muziekschrift 
een sequencer-file te maken (geboden 
vanaf de professionele versie) werkt goed, 
mits de schrijver zich aan een aantal strikte 
regels houdt. 

DOELGROEP 

Voor welke gebruikers is dit programma 
nuttig? In de eerste plaats natuurlijk voor 
iedereen die regelmatig muziek wil 


1031 



AMIGA MAGAZINE 


TOCCATA et FUGA. 


J.S. 8 ach 


Manual 


4 . 


Pedal 



Copyist Professional: geprint met Epson FX-80 (9 naalds matrix) 


uitschrijven. De afdrukkwaliteit van het 
programma is dermate hoog dat we The 
Copyist voor deze groep zonder meer 
kunnen aanraden. Ook voor hobbyisten 
en studenten die zich willen bekwamen in 
muziek kan een programma als dit een 
goed studie-objekt zijn. Deze groep kan 
The Copyist, samen met een sequencer, 
ook gebruiken als kontrole-middel. 

Een ander gebruik van The Copyist is het 
overschrijven van bladmuziek. De profes- 
sionele versie van The Copyist kan zijn 
grafische(!) notatie geschikt maken voor 
gebruik in een sequencer. Zo kan een 


kompositie dus worden overgeschreven, 
net zoals een listing wordt ingetikt. 

KONKLUSIE 

The Copyist is een perfekt programma 
voor al degenen die eerst hun muziek 
inspelen in een sequencer. Als de se- 
quencer-file netjes is, zorgt The Copyist 
voor een fraaie afdruk waaraan de meeste 
grafische programma’s een voorbeeld 
kunnen nemen. De voorbeelden, afge- 
drukt met de Professional versie op een 
Epson FX-80, respektievelijk een HP 
DeskJet, laten zien waartoe het pro- 


gramma in staat is. Voor het schrijven van 
muziek direkt in The Copyist is wat erva- 
ring nodig, vooral omdat The Copyist 
eigenlijk alles toestaat. Ons inziens moet 
het mogelijk zijn om dit programma wat 
“intelligenter” te maken, waarbij tevens 
een aantal regels in acht worden genomen 
die slechts heel bewust kunnen worden 
overschreden. 


Fred Reijngoud is medewerker in een winkel 
voor elektronische muziekinstrumenten. 


TOCCATA et FUGA. 

Adagio J - s - Bach 



Copyist Professional : geprint met HP Deskjet (300 dpi inkjet) 




AMIGA MAGAZINE 



Soundtracker 

firma: EAS Software, prijs: ƒ 140 
configuratie: alle Amiga's (min. 512 Kb) 
distributie: Home Software Benelux 023-311241 


iOUWDOOS 

VOOR 

COMPUTERMUZIEK 


Vrijwel iedereen heeft wel eens met verbazing zitten 
luisteren naar een computerliedje uit een spel of uit 
een demo. Soms is zo'n muziekstuk gemaakt met 
behulp van een zelfgemaakt muziekprogramma dat 
alleen beschikbaar is voor de programmeurs van 
het software-bedrijf. Veel vaker is het muziekje 
echter gekomponeerd met het programma 
Soundtracker, dat door steeds meer Amiga-bezitters 
wordt gebruikt. 


OlólOlumuiL 

MIC 

1011 
out 
010 | 
uo.1 



.*101 

<110101 

010101 


'.Ü 1 O 1 O 101 OJ; 

010:4 — 
UOll 
MUI 

ïoioi 
10101I 
10101011 
noioiou 



HOlOlUiUl 

lOlCAS^ 

ïoioi 
loiom 
loioioi 

.MlOlOlOli 
101010101 ^ 
10101010^ 


(llViVAVi 

.OlOlJpn^ 
.OlOliT 
.0101011 
10101010I.. 
lOIOIOIOIOÜ 
1010101010 ), 
nrnnïirw 


Ad van Pinxteren 


A ls men Soundtracker voor de eer- 
ste keer ziet, denkt men eerder aan 
een soort machinetaalmonitor dan 
aan een muziekprogramma; Sound- 
tracker maakt namelijk geen gebruik van 
notenbalken zoals bijvoorbeeld Sonix en 
DeLuxe Music, maar van vele reeksen 
noten met daarachter kodes die het pro- 
gramma opdracht geven speciale effekten 
uit te voeren. 

Een Soundtrackersong is opgebouwd uit 
zogenaamde patterns die op een bepaalde 
wijze achter elkaar zijn gezet. Zo’n pat- 
tern is weer opgebouwd uitvier tracks, die 
elk een stem vertegenwoordigen. Een 
track is een reeks van vierenzestig stappen 
waarop noten gezet kunnen worden. Na 
de noot en het oktaaf volgt een kode van 
vier hexadecimale cijfers, waarvan het 
eerste één van de zestien mogelijke 
samples aangeeft. De laatste drie cijfers 
zijn een aanduiding voor speciale effekten. 
De manier waarop een muziekstuk ontwor- 
pen wordt, is in het begin even lastig te 


leren, maar na even proberen kan vrijwel 
iedereen een leuk deuntje tevoorschijn 
toveren. 

VEEL EFFEKTEN 

Door de speciale opdrachten die achter 
de noten gezet kunnen worden, zijn heel 
wat effekten te bereiken. Effekten waar- 
van bijvoorbeeld Sonix gebruikers alleen 
nog maar kunnen dromen. Het is mogelijk 
om noten vloeiend in elkaar over te laten 
gaan, professionele muziekeffekten zoals 
Arpeggio en Portamento kunnen worden 
verwerkt en in de laatste versies van 
Soundtracker kan zelfs het lowpass filter 
aan- en uitgezet worden. 

In een Soundtracker song kunnen maxi- 
maal zestien instrumenten gebruikt wor- 
den. Deze instrumenten mogen elk een 
verschillend volume meekrijgen. Bij het 
originele programma zit een sampledisk 
met iets meer dan honderd instrumen- 
ten, maar er zijn inmiddels vele tientallen 
andere sample-diskettes in het Shareware 


«s® 

0101 Ö 101 V, 

UIOIOIOIOIOL 

OlOlOlOlOlÜll 

OlOlOlOlOliM 


viUxu 

MlOlOrc 
.OlOlOlOlOlUi 
MIOIOIOIOIOÏ 
UOIOMOIOIOS 


31 


.XÜlOlOlVjL*.. 

101010101010101 

101010101010101 

101010101010101 


IVAVXV1V1V1V1VXVJ 

lOlOlOlOlOlOlOlOk 
LOIOIOIOIOIOIOIOI 
iAmmi.ai.ai.(aojnl 



AMIGA MAGAZINE 



circuit te krijgen. Ook eigen samples zijn 
te gebruiken, mits het raw-files (dus zon- 
der IFF-header) zijn. 

Bij de oude versies van Soundtracker was 
het nog lastig om eigen samples in een 
muziekstuk te gebruiken, aangezien alle 
samples eerst met hun lengte en andere 
gegevens in de Preset-List, een lijst waaruit 
Soundtracker zijn benodigde sample-in- 
formatie leest, gezet moesten worden. Dit 
was vervelend omdat men eerst alle lengtes 
moest bepalen en daarna alles met de 
hand (via PresetEd) aan de lijst moest 
toevoegen. 

Er is gelukkig inmiddels een nieuwe Pre- 
set-Editor in omloop die zelf alle samples 
van disk leest, de lengtes bepaalt en ze in 
de lijst zet. Dit bespaart een heleboel werk 
en neemt gelijk alle bezwaren tegen het 
gebruiken van eigen samples weg. 

OUD EN NIEUW 

We hebben al gesproken over oude en 
nieuwe Soundtrackers. De eerste versie 
(geschreven door Rarsten Obarski) is door 
vele personen, vooral krakers, aangepast 
aan de eigen behoeften en daardoor zijn 
er behalve het originele programma ook 


een aantal andere, meer uitgebreide ver- 
sies verkrijgbaar. Deze versies zijn echter 
niet officieel te koop en zullen dus ergens 
uit het ondergrondse circuit opgeduikeld 
moeten worden. De eerste veranderin- 
gen stelden weinig voor, maar later werd 
het programma uitgebreid met veel 
gemakkelijker laad- en savefunkties, een 
spectrum analyzer en vele andere nieuwe 
mogelijkheden. Bij de eerste versies moest 
je zelf uitzoeken hoe je de muziek moest 
timen. Nu is er gelukkig een record-op- 
dracht die de gebruiker in staat stelt 
gewoon op eigen gevoel een deuntje te 
spelen dat dan automatisch in hetpattern 
geregistreerd wordt. De samples mochten 
bij de oude versies niet langer zijn dan 
9999 bytes. Nu is de lengte aanduiding 
echter hexadecimaal, zodat de samples 
32768 bytes lang mogen zijn. Er is zelfs 
een Soundtracker in omloop die een in- 
gebouwde sampler heeft. Ook komt er 
een versie aan die maar liefst 32 instru- 
menten aankan. 

PLAYERS 

Mogelijkheden te over dus met dit mu- 
ziekprogramma, dat inmiddels al vele 


aanhangers kent. Maar ook de bruikbaar- 
heid van de gemaakte muziekstukken is 
groot. Voor de songs die worden weg- 
geschreven zijn al diverse afspeelpro- 
gramma’s te krijgen. Bij de nieuwe versies 
is het nog makkelijker om zelf stukken te 
gebruiken. Deze Soundtrackers kunnen 
namelijk behalve gewoon muziek weg- 
schrijven ook alles in modules opslaan, 
waardoor behalve de muziek ook de 
samples in één deel op disk worden gezet. 
Bij het maken van een programma hoeft 
de gebruiker alleen maar een zogenaamde 
module-player en de module zelf in zijn 
(machinetaal-) programma te zetten en 
in het programma een sprong naar de 
player op te nemen. Zo makkelijk was een 
computerliedje nog nooit te gebruiken. 

MUSIC-RIPPERS 

Omdat er al zoveel Soundtracker liedjes 
in omloop zijn, is het leuk om te weten dat 
er zogenaamde “Music-rippers” bestaan, 
waarmee men deze liedjes na een reset uit 
het geheugen kan halen om ze voor eigen 
gebruik op te slaan. 

Het is erg leerzaam om de opbouw van 
deze liedjes met Soundtracker te bekijken. 
Zo kan men zien hoe speciale effekten 
gebruikt kunnen worden; de opgedane 
kennis is vervolgens in eigen liedjes toe te 
passen. 

Soundtracker is een programma dat vele 
voordelen heeft, maar toch zijn er enkele 
kanttekeningen te maken. Tussen de vele 
effekten missen we een echte Vibrato- 
opdracht. Dit moet nu met volume-veran- 
deringen gesimuleerd worden. Ook zou 
het handig zijn als men gedeeltes van 
samples zou kunnen afspelen, bijvoor- 
beeld alleen het laatste stuk. 

Een belangrijker nadeel is echter dat 
Soundtracker geen MIDI aan kan sturen; 
het programma zou hiervoor heel geschikt 
zijn. Anderzijds is het programma duide- 
lijk ontworpen voor het maken van com- 
putermuziek, wat blijkt uit het feit dat er 
al tientallen “Music-Disks” met Sound- 
tracker gemaakt zijn. 

ORIGINEEL AAN TE RADEN 

Veel nadelen van het originele pro- 
gramma zijn gelukkig opgelost in de 
nieuwere versies, die al met al veel uitge- 
breider zijn dan de originele. Toch is het 
de moeite waard om het origineel aan te 
schaffen, al was het alleen maar voor de 
(redelijk duidelijke) handleiding die toch 
vrij noodzakelijk is bij het maken van een 
goede start als computerkomponist. 


Ad van Pinxteren is een medewerker van Amiga 
Magazine 








TURBO PERFORMANCE! 


SAMPLES 

OPGENOMEN 

MET 

RMIGIS 
SRMPLER 
MODEL II 


SRMPLINGRRTE: 8.4 kHz 28 kHz 80 kHz 

TESTTOON: 40 kHz 0.4 kHz 0.4 kHz 




SAMPLES 

OPGENOMEN 

MET 

BEKEND 

MERK 

SAMPLER 




AMIGIS SAMPLER MODEL II 


100 KHZ SAMPLINGRATE 


- perfekte geluidskwaliteit 

- werkt met alle (mono) sampling software 

- topkwaliteit anti-aliasing filter 

- 50 kHz bandbreedte track-and-hold 

- ingebouwde audio voorversterker 

- automatische offset instelling 

- vrijwel ongevoelig voor storing 

- volledig beveiligd tegen buskonflikt en oversturing 

- kompakte en degelijke bouw met gebruik van miniatuur 
komponenten 

- zeer laag stroomverbruik, geen gebruik van de joystick- of 
seriële poort! 

- uitgebreide Nederlandse gebruiksaanwijzing 

SAMPLER MODEL IIP 

- zelfde mogelijkheden en specifikaties als model II 

- extra: printerdoorvoer voor elektronisch omschakelen 
tussen printen en samplen 

- Met LED indikatie van de aktieve funktie 


SAMPLER PRO-8 


DE PROFESSIONAL 


- stereo soundsampler met instelbaar filter 

- konversietijd 2.5 mikrosekonde 

- samplingrates tot 200 kHz mono, 1 00 kHz stereo 
(software-afhankelijk) 

- 6e orde anti-aliasing filter met kontinu instelbaar kantel- 
punt (2.5-10 kHz) voor perfekte geluidskwaliteit bij iedere 
samplingrate! 

- door gebruik van outputfilters en oversampling signaal/ 
ruisverhouding > 50 dB mogelijk 

- kompatibel met o.a. Audiomaster II 

- gebruikt alleen de parallelpoort 

DIGISWITCH 


DIGI-VIEW VERBETERD 


Eindelijk goede resultaten met DigiView en kleurenkamera! 
Ingebouwd elektronisch bandfilter verwijdert het storende 
kleursignaal van kleuren- video-apparatuur. Aansluitingen 
voor de 1084 monitor resp. DigiView. Ompluggen van de 
videokabel is voortaan overbodig. 


MIDI-2 INTERFACE 


300.000 BAUD 


Zeer kompakte MIDI-interface, ingebouwd in de konnektor- 
kap voor de seriële poort. Aansluitingen IN, OUT en THRU. 
Degelijke konstruktie en beveiliging op alle in- en uitgangen. 
Met supersnelle opto-koppelingen (> 1 MHz). 

Leverbaar voor alle Amiga's. 

De MIDI-1 is een eenvoudiger versie van de MIDI-2 zonder 
THRU aansluiting. Alleen voor de A500/2000. 

MIDI-3 INTERFACE 

MIDI-interface met twee omschakelbare ingangen, 
één vasteTHRU en drie uitgangen (waarvan één 
omschakelbaar naarTHRU). 

LED-indikatie van de gekozen funkties. 

- bruikbaar voor data-rates tot ongeveer 10x MIDI-rate 
(netwerk-toepassingen) 

- ook afwijkende MIDI-signalen worden korrekt verwerkt 

- alle in- en uitgangen zijn beveiligd 

- zeer lage signaaluitstraling 

- lage gevoeligheid voor externe storingen 

- Nederlandse gebruiksaanwijzing 



AUDIO / VIDEO 

sampler model II 

f 250,- 

sampler model IIP 

f 325,- 

sampler PRO-8 

f 450,- 

MIDI-1 interface 

f 95,- 

MIDI-2 interface 

f 125,- 

MIDI-3 interface 

f 195,- 

DigiSwitch 

f 85,- 

DigiView Gold 

f 575,- 

DigiView 3.0 

f 500,- 

DigiView Gender Changer 

f 75,- 

DigiView reprostand vanaf 

f 350,- 

reproverlichting vanaf 

f 250,- 

DigiView kamera (buis/CCD) 

telef. 

AMIGA DISKDRIVES 

Amiga diskdrive 5.25 inch 

f 450,- 

Amiga diskdrive 3.5 inch v.a. 

f350,- 

Amiga 2000 inbouwdrive 

f 325,- 

(inklusief inbouw-materiaal/handleiding) 

ANDERE AMIGA HARDWARE 

i telef. 

AMIGIS DEMOREELS 

f 15,- inkl. verzendkosten 



Nieuwe Haven 35, 4331 JZ Middelburg 

01180-25632 


Prijzen inklusief BTW, exclusief verzendkosten. 
Prijswijzigingen voorbehouden. 

Bestellen door overmaken op giro 1619768 
t.n.v. AMIGIS, Middelburg of telefonisch 
(verzending onder rembours, + f 10,-). 

Voor sommige artikelen geldt een levertijd 
(informeer telefonisch). 

Op alle AMIGIS produkten geven wij 1 jaar garantie. 


AMIGIS DIGITIZING SERVICE 


Digitalisatie vanaf dia met een custom CCD-scanner. 
Perfekte beeldkwaliteit. Tarief: f 10,- per dia plusf 10,- 
startkosten. Vraag de demo-diskette (f 15,-). 



alle prijzen inklusief autoboot-ROMs 

IVS TRUMPCARD met Seagate 30 MB/40 ms f2095,- 

GVP IMPACT autoboot SCSI hardcard: 

met Quantum 40 MB/1 9 msec f 2995,- 

met Quantum 80 MB/1 9 msec f 3995,- 

HardFrame/2000 

The Super-Speed , DMA, SCSI Hard 
Disk Interface for the Amiga’2000 


MICROBOTICS HARDFRAME controller f 895,- 
(575 KB/sec!) 

met Rodime 65 MB f 3595,- 

met Quantum 40 MB f 2995,- 

met Quantum 80 MB f 3995,- 


Quantum ProDrive™ 

QUANTUM PRODRIVE 40S/80S: 
de Porsche onder de harddisks. 

• 64 KB cache geheugen • toegangstijd tot 1 1 msec effektief 

• transferrate tot 4 MB/sec • Airlock autopark 

• MTBF 50.000 uur 























AMIGA MAGAZINE 

Ruil uw EUREKA voor de ontdekkingen van anderen. 
Deze rubriek staat of valt met uw medewerking. Stuur ons uw 
goede ideeën of oplossingen voor problemen, zodat anderen 
de gelegenheid krijgen een beter gebruik te maken van de 
vaak onvermoede mogelijkheden die de AMIGA biedt. 
Het adres voor het inzenden van vragen en tips is: 

AMIGA MAGAZINE t.a.v. EUREKA 
M. Gijzenburg 1 4 
2907 HG Capelle a/d IJssel 



EUREKA 


U it de reakties van lezers maken we op 
dat er grote belangstelling is voor deze 
rubriek. Met uitzondering van de afde- 
ling games (de meeste van deze tips worden 
bewaard voor een aparte rubriek in nummer 
3) werden er echter weinig tips ingezonden. 
Wij kunnen ons niet voorstellen dat de Neder- 
landse Amiga-gebruikers niet meer truuks 
achter de hand hebben. Insturen die tips! 


BRIDGEBOARD AUTOSTART 


Wanneer het opstarten van het Bridgeboard u 
te omslachtig verloopt (eerst de Amiga 
workbench laden, vervolgens klikken op 
diskikoon, PC drawer, PCdisk ikoon en PC 
Mono ikoon), kunt u .de PC workbench zo 
wijzigen dat u vanzelf na het starten van de 
Amiga een MS-DOS venster op het scherm 
krijgt. Daartoe moeten aan de startup-se- 
quence van de PC workbench diskette na het 
‘binddrivers’ kommando de volgende kom- 
mando’s worden toegevoegd: 

run SYS : PC/PCDisk 
run SYS : PC/PCWindow 

Eigenaars van de nieuwe Bridgeboard-soft- 
ware kunnen hier nog de kommando’s voor 
gebruik van de muis en de klok aan toevoegen. 
Enige nadeel van deze methode is dat er, na 
het verlaten van MS-DOS, een leeg CLI- 
venster ‘blijft hangen’ dat niet meer te sluiten 
is. Dit kunt u voorkomen door in plaats van 
‘run’ het kommando ‘runback’ (of het ARP 
kommando ‘arun’) te gebruiken. Deze auto- 
star! kan desgewenst nog worden aangevuld 
met enige kommando’s in de autoexec.bat 
file van de MS-DOS bootdisk, bijv. 

JLINK e: ram:vd /c:1000 

Hierdoor wordt een ramdisk (drive e:) van 
maximaal 1 MB voor MS-DOS geïnstalleerd 
in de Amiga ramdisk (de Amiga ramdisk moet 
natuurlijk wel aanwezig zijn). 

A. van V elzen, Den Haag 


MERKWAA RDIGE STORING 

Een tip voor het voorkomen van een ‘merk- 
waardige storing’ bij het opstarten van een 
Amiga 500: 


Wanneer de monitor op een plateautje boven 
de computer staat en monitor en computer 
worden tegelijk aangezet, dan geeft de com- 
puter bij het opstarten soms de melding 
“Volume ... has a read/write error”, terwijl met 
dezelfde diskette het opstarten een volgende 
keer goed verloopt. Ditverschijnsel blijkt alleen 
op te treden wanneer de computer onder de 
monitor staat en niet wanneer hij er onderuit 
geschoven is. Dit leidt tot de konklusie dat de 
elektromagnetische ‘puls’ van de monitor 
(1084S) bij het aanzetten de opstartroutine 
van de computer stoort. De remedie is duide- 
lijk: schuif de computer onder de monitor 
vandaan, of maak een geaard stuk metaal, 
bijvoorbeeld aluminiumfolie, onder de moni- 
tor. 

R.J. Zijlstra, Driehuis 

( Wij betwijfelen of een stuk aluminiumfolie de 
storing voldoende tegengaat; een dunne 
staalplaat zal waarschijnlijk beter voldoen. 
Vergelijkbare problemen kunnen optreden 
door het starten van de harddisk in een Amiga 
2000. De tip is in dat geval: even wachten 
voordat u de diskette in de computer stopt. 
Red.) 


ANTWOORD ZONDER KLIKKEN 


Wanneer een System-requester opduikt, hoeft 
u niet per se naar de muis te grijpen om in één 
van de twee vakjes te klikken. U kunt ook het 
toetsenbord gebruiken: door de toetskombi- 
natie <linker-Amiga v> antwoord u ‘Retry’, 
met <linker-Amiga b> ‘Cancel’ (de A500 heeft 
in plaats van de linker-Amiga toets de Com- 
modore-toets). 

Dirk Ooms, Sliedrecht 


VIRUS DETEKTOR 


Deze eenvoudige schakeling wordt beves- 
tigd aan de diskdrive poort en kan gebruikt 
worden als virusdetektor. De piezo piept 
wanneer er wordt geschreven op track 0 van 
de diskette. Virussen die zich verplaatsen via 
het bootblock (track 0/1) van de diskette (dit 
geldt voor de meeste exemplaren) worden 
gedetekteerd zodra ze in aktie komen. 

Aan de LED’s HO en Hl is te zien of de 
diskdrive met Head 0 of Head 1 leest. De WR 


LED brandt wanneer de diskdrive iets op de 
diskette schrijft (dit is niet te zien aan de 
normale diskdrive-LED van de Amiga). Wan- 
neer de piezo onverwacht piept is het 
raadzaam de bootsektor van de diskette te 
kontroleren (bijvoorbeeld met het PD-pro- 
gramma ViewBoot). 

De bouwkosten voor het schema zijn onge- 
veer f 30,-. Denk om de verbinding tussen 
pootje 3 van het IC en diode D2. Voor de 
veiligheid is het verstandig de print netjes in te 
bouwen. 

benodigde komponenten: 

1 23-polige sub-D steker 
1 IC 7404 

1 piezo element 

2 diodes, bijv. 1N4148 

3 LED’s (bijv. rood, oranje, groen) 

3 weerstanden 100 Ohm 

1 weerstand 10 kOhm 
print 

montagemateriaal etc. 

J. de Krieger, Veenendaal 




(track 0) 


IC 7404 





AMIGA MAGAZINE 


UITSCHAKELBARE DISKDRIVE 


Enkele lezers attendeerden ons er op dat de 
tip uit het vorige nummer voor de uitschakel- 
bare diskdrive met sommige Amiga diskdrives 
(onder andere de Profex) niet blijkt te werken. 
Dit komt doordat niet alle drives intern op 
dezelfde manier zijn aangesloten. Is uw 
diskdrive na het onderbreken van het signaal 
op pin 21 nog steeds ‘aanwezig’, verbreek 
dan de verbinding maar pin 1 (DRDY). Dit is 
een minder elegante oplossing, maar het zou 
bij alle drives moeten werken. 


HARDDISK UITSCHAKELEN? 


Enkele lezers vroegen zich naar aanleiding 
van onze tip om chip geheugen te besparen af 
hoe de harddisk moet worden uitgeschakeld. 
We bedoelden hiermee dat de harddisk niet 
‘gemount’ moet worden: volgens het systeem 
is hij dan niet aanwezig en er wordt dus geen 
buffergeheugen gereserveerd. 

De harddisk staat gewoon aan, maar kan niet 
gebruikt worden. Uitschakelen van de harddisk 
door het onderbreken van de voedingsspan- 
ning raden we af. Gezien de levensduur van 
de moderne harddisks (30.000 tot 50.000 
uur) kan de harddisk ook zonder meer blijven 
draaien. 


EXPANSION BOARDS 


Het onderstaande kleine C-programma print 
de gegevens van expansion boards (geheu- 
genuitbreiding, harddisk-controller etc.) in de 
Amiga. Dit levert allerlei interessante informa- 
tie op (voor zover de gegevens in de ROM’s 


#include <stdio.h> 

#include <libraries/expansionbase . h> 
#include <libraries/expansion . h> 

#def ine ANY -1L 


CloseLibrary (ExpansionBase) ; 

} 


van de boards aanwezig zijn), bijvoorbeeld of 
een Commodore produkt uit West-Duitsland 
of de V.S. afkomstig is. 

Joost van Vroonhoven, Nuenen 

(Stuur de gegevens die u hiermee vindt naar 
de redaktie van Amiga Magazine , dan maken 
we een volgende keer een overzicht van wat 
er zoal in de Nederlandse Amiga 's te vinden 
is. Red.) 


WISSELTRUUK 


Wanneer de externe diskdrive of andere 
randapparatuur (printer, digitizer) niet be- 
trouwbaar funktioneert, is één van de mogelijke 
oorzaken een niet goed bevestigde of defekte 
8520 chip. Soms is de storing te verhelpen 
door de diverse customchips in de Amiga 
goed aan te drukken (de chips kunnen zich 
langzaam uit het voetje werken). Als dat niet 
helpt, kunt u de wisseltruuk proberen: de twee 
8520 chips voorzichtig uit hun voetje halen en 
van plaats verwisselen (dit werkt natuurlijk 
alleen bij relatief beperkte beschadigingen in 
de 8520). N.B. De 8520 chips zijn zeer gevoe- 
lig voor statische elektriciteit; deze tip is alleen 
bedoeld voor mensen met ervaring op dit 
gebied! 


GAMES 


SUPER HANG ON 


In dit spel kunt u als volgt een machinegeweer 
op de motor krijgen: Haal eerst de hoogste 
score van een kontinent (Afrika is het makke- 


lijkst) en tik als naam in “750J”. Dit moet dan 
veranderen in Druk nu Ctrl, Left Alt, Z en 
T in. Laat vervolgens T los en u zit, als het 
goed is, in de cheat mode. Éénmaal ingesteld 
blijft ingesteld, dus let op! Tip: outer turn: 60, 
inner turn: 45. 

Het machinegeweer krijgt u zodra de cheat- 
mode is ingeschakeld. U schiet door op de 
linker Amiga (Commodore) toets te drukken. 
U kunt alles vernietigen, van motoren en 
bomen tot borden. 

Fred v. Slooten, Zoetermeer 

Tenslotte enkele speltips van medewerker 
Metin Seven : 


IKARI WARRIORS 


De prima konversie van de speelhal naar de 
Amiga van deze geslaagde Rambo/Com- 
mando kloon is vrij pittig om uit te spelen. Als 
u een steuntje in de rug nodig heeft, kunt u dat 
krijgen als u zich kwalificeert voor de high 
score tabel en daarin FREERIDE als naam 
ingeeft. U kunt hierna een spel (één of twee 
spelers) spelen met het genot van onk- 
wetsbaarheid. 


MENACE 


Ook dit spel van Psyclapse kan de speler 
opbreken bij het uitspelen. Tik daarom het 
volgende in als level één is begonnen: 
XR3ITURBONUTTERBASTARD. Gebruik nu 
de toetsen 1-6 op het keypad voor de ver- 
schillende levels. 

Druk op de Help-toets om uw wapens te 
verversen en de Return-toets om naar de 
‘end-of-level guardian’ te gaan. 


THUNDERBLADE 


Wie nog niet zo ver in dit spel weet te komen, 
heeft baat bij de volgende tip: Tik het woord 
CRASH in als het titelscherm (uit de film “Blue 
Thunder”) verschijnt. Als u nu de H-toets 
indrukt, moet het scherm flitsen (hiermee kunt 
u verifiëren of de ‘cheat mode’ aktief is). 
Gebruik nu de Help-toets om steeds een level 
verder te gaan. 


GLASNOST IN INTERCEPTOR? 


Wanner u missie 6 vliegt, zult u al snel een 
tekort aan raketten krijgen (drie Migs, een 
cruise missile en ook nog een paar voor de 
sub). Als u moe bent van het heen en weer 
vliegen, probeer dan eens te landen op de 
submarine van de Russen. De crew zal u 
nieuwe wapens en brandstof geven! 

Zorg er wel voor dat er bij het landen geen 
Migs in de buurt zijn, want u bent op dat 
moment een eenvoudig doelwit (Russen 
geven niet alleen vijandige toestellen brand- 
stof, ze schieten ook nog op hun eigen sub). 


De inzenders van de geplaatste tips kunnen een gratis PD- 
diskette (te kiezen uit Fish disks 90-200) aanvragen bij de 
redaktie, telefoon 01180-39308. 


/* BOARDS. c 

* Display data on mounted expansion boards 

* versie 1 : oct 1988 

* versie 2 : apr 1989 

* Joost van Vroonhoven 

* W vd Wakkerstraat 16 

* NL 5671 DJ NUENEN 
*/ 


struct ExpansionBase *ExpansionBase r *OpenLibrary ( ) , 


ain ( ) 

sgister struct ConfigDev 
egister int i = 0; 


*CD = NULL; 


if (! (ExpansionBase = OpenLibrary (EXPANSIONNAME, 33L) ) ) { 

printf ("Geen %s\n", EXPANSIONNAME); 
exit (10 ) ; 

} 

while (CD = FindConf igDev (CD, ANY , ANY)) { 


print f (" \nBOARD %d\n",++i); 


printf ( " ConfigDev 
printf ( " Type 
printf (" Product 
printf (" Manufacturer 
printf (" SerialNumber 
printf (" BoardAddr 
printf ( " BoardSize 
printf (" Driver 


0x%081x\n", CD); 

%81d\n", CD->cd_Rom. er_Type) ; 

%81d\n", CD->cd_Rom.er_Product) ; 
%81d\n" , CD->cd_Rom. er_Manuf acturer ) ; 
%81d\n", CD->cd_Rom. er_SerialNumber ) ; 
0x%081x\n" , CD->cd_BoardAddr ) ; 
0x%081x\n" , CD->cd_BoardSize) ; 
0x%081x\n" , CD->cd_Driver) ; 












AMIGA MAGAZINE 


Something wonderful has happened! Al snel na het uitkomen 
van de eerste editie van Amiga Magazine werd voor de tweede 
keer een mijlpaal in de geschiedenis van de Amiga bereikt. 

Fred Fish, de peetvader van de Public Domain 
software, bracht het met zijn Amiga PD library 
op TWEEHONDERD stuks! 

Een feit om even eerbiedig bij stil te staan. 

André Viergever 




I n het begin kwamen de PD pro- 
gramma’s hoofdzakelijk uit de Ve- 
renigde Staten en Canada. Dit is te 
verklaren door de eerdere introduktie 
van de Amiga aldaar, maar ook door het 
ingeburgerde gebruik van bulletinboards 
en netwerken. 

Tegenwoordig zien we gelukkig steeds 
vaker “buitenlandse” namen op de cre- 
dits verschijnen. Een positieve tendens 
die veroorzaakt dat er steeds meer en 
steeds vaker Fish-disks verschijnen. 

Maar we mogen niet uit het oog verliezen 
dat er meer PD-series zijn voor de Amiga. 
Sommige van deze series bestaan zelfs 
volledig uit originele (niet uit andere series 
overgenomen) PD. 

NEDERLANDSE' PD 

Eén van deze reeksen is de UGA-serie, 
uitgebracht door Ron Fonteine uit Zeist. 
UGA staat voor United Graphics Artists 
en suggereert een serie schijfjes met louter 
graphics. 




.irabic Srti 


ft» PD INTROS 10 


Telkens bestaat een uitgave van UGA 
echter uit een serie van tien thema-flop- 
pen. Een utilities-disk, schijven met gra- 
phics, muziek, demo’s van kommerciële 
software, intro’s van krakers, screenshots 
van nieuwe spelletjes etc. 

Al met al een moedig initiatief van Ron 
die “de beste PD-serie tot nu toe” voor de 
Amiga wil maken. Dat is hem voorlopig 
echter nog niet gelukt. Een aantal 


bezwaren tegen de schijven die hij ons 
toestuurde: 

- Er worden geen sourcecodes meegele- 
verd. 

- De kwaliteit van de graphics en de mu- 
ziek is niet altijd even groots. De muziek 
komt ten dele ook nog eens terug als 
achtergrond bij de grafische demo’s op 
de andere schijfjes (dubbelop). 

- Wie zit er te wachten op een disk vol met 
de bekende intro’s van krakers? De gra- 
phics zijn weliswaar mooi, maar de teksten 
zijn lang, irritant en staan vol taalfouten. 
Deze disk gaat al snel de trashcan in. 
-Wie wil er tien disks tegelijk in zijn maag 
gesplitst krijgen? Bij andere series heeft u 
de vrije keus. 

- De Utilities zijn via een menu te kiezen. 
Er staan geen namen van programma’s, 
maar nummers in de directory. 

- Screenshots van nog niet uitgegeven 
spelletjes zijn leuk, maar niet erg nuttig. 
Maar goed, er zal wel een markt voor zijn. 
Nog storender was dat van de tien schij^es 
die we van de samensteller toegestuurd 
kregen er twee read/write errors ver- 
toonden. Kortom: aan deze serie mankeert 
nog wel het een en ander. 

Toch is het een verfrissend idee dat 
iemand veel tijd en energie spendeert om 
de mensen er toe te bewegen hun pro- 
dukten aan de PD af te staan. Positief aan 
de UGA-serie is de utilities-schijf met 
nuttige hulpprogramma’s. Ook moet 
gezegd worden dat door het gebruik van 
crunchtechnieken en menu’s en het 


UGA zoekt Nederlandse distributeurs 
voor deze serie die al enige tijd in 
Engeland en Duitsland verspreid wordt. 
Ron produceert de serie, de distributeurs 
maken reklame en zorgen voor de ver- 
spreiding. 

Geïnteresseerden kunnen kon takt opne- 
men met Ron Fonteine, Crosestein 33- 
14, 3704 NM Zeist. De UGA serie is NIET 
via Amiga Magazine te bestellen. 


weglaten van sources er VEEL pro- 
gramma’s bij elkaar op een schijf staan. 
Binnenkort kunnen de sourcecodes 
trouwens apart nabesteld worden. Door 
wedstrijden hoopt UGA de kwaliteit van 
graphics en muziek te kunnen verbeteren. 
Het idee om programmeerwedstrijden te 
organiseren om PD binnen te krijgen is 
goed, maar het is ook een bee^e jammer 
dat zoiets nodig is. De bereidheid om ‘van 
nature’ hobby-programmatuur af te staan, 
moet veel groter worden. Nederlandse 
programmeurs laten wat dat betreft mas- 
saal verstek gaan. Hoeveel Nederlandse 
namen was u al tegengekomen bij de 
Fishdisks? 

De wedstrijden van UGA hebben nog een 
effect: ze brengen krakers er toe om hun 
talenten eens voor positievere doelein- 
den aan te wenden. De softwarehuizen 
krijgen met hun screenshots gratis voor- 
publiciteit. In ruil stellen zij software- 
pakketten voor de wedstrijden van UGA 
ter beschikking. We zijn benieuwd hoe 
deze serie zich in de toekomst gaat 
ontwikkelen en houden u op de hoogte. 


RPD 

Na de kolen- en staalindustrie heeft het 
Westduitse Ruhrgebied er een nijvere 
bedrijfstak bij. Ruhrsoft heeft al zo’n slor- 
dige 180 produkten op de markt: 20 ‘Ruhr’ 
disks en 160 RPD schijfjes (Ruhrsoft Public 
Domaine) . De RPD serie is hard op weg 
de oplage van Fred Fish voorbij te streven. 
Maar kwantiteit is nog geen kwaliteit. RPD 
is geen echte Duitse serie: de software 
wordt grotendeels uit Frankrijk en Ca- 
nada ‘geïmporteerd’. 

RPD vertoont voor een gedeelte overlap 
met de Fish-schijven. Toch is, voor zover 
we dat konden beoordelen, een behoorlijk 
gedeelte nieuw. Dubbelen komen vooral 
voor bij de Utilities. Het originele deel 
bestaat voornamelijk uit grafisch werk. 
Veel slideshows en dergelijke. Als u een 


AMIGA MAGAZINE 


L CHIPS 



PUBLIC DOMAIN 



Ruhrsoft Public Donaine_118 


grote verzameling met tekeningen en 
andere graphics wilt aanleggen, zal deze 
serie een welkome bron zijn. 

De maker van RPD voorziet zijn disks 
telkens van andere (fraaie) diskicons. Hoe 
fraai sommige demo’s en hoe goed som- 
mige Utilities in deze serie ook mogen 
zijn, de ongeordende troep die je op je 
scherm krijgt als je zo’n RPD disk-icon 
aanklikt, doet denken aan een niet ver- 
dragen maaltje spaghetti in de goot van 
de straat. Op dit gebied heeft Herr Scheer 
nog heel wat te leren van Mister Fish. 

ABSOLUUT HOOGTEPUNT 

Het absolute hoogtepunt vonden we RPD 
#114. Op deze disk staat een slideshow 
met tekeningen van onder andere Patrick 
Nagel. Duran Duran-fans kennen deze 
tekenaar vast wel. Hij maakte bijvoorbeeld 
de hoes van het album “Japan”. De teke- 
ningen van Nagel zijn op zich al onna- 
volgbaar, maar de wijze waarop ze door 
onder andere Brian Jackson, David 
McNeel en ‘Chambers’ op schijf gezet 
werden, is werkelijk fenomenaal! 


DAAR ZIT MUZIEK IN! 

Op RPD #107 A/B staan muziekstukken 
die met Sonix Player afgespeeld worden. 
Deze disks zijn goed voor kippevel! Zo is 
er bijvoorbeeld het nummer T.V.A.(5) 
.SMUS. Of wat te denken van “You’re the 
voice” van John Farnham. Een dergelijke 
prestatie hadden we niet voor mogelijk 
gehouden. Als de samensteller (Mark 
Riley?) eens een aantal megabytes tot zijn 
beschikking zou hebben... 

We beschrijven uit deze serie tenslotte 
een aantal programma’s die niet op de 
Fishdisks voorkomen. 

RPD 90 

WCat 1.0 is Walt Lounsbury’s disk cata- 
loge system. Het zijn vijf losse CLI-pro- 
gramma’s die in de toekomst onder de 
workbench geïntegreerd zullen worden. 
Gelijknamige files op verschillende 
schijfjes kunnen met elkaar worden ver- 
geleken. De checksum wijst uit of ze gelijk 
zijn of niet. Filenamen en pathnamen 
kunnen selektief overgeslagen worden. 
Het programma Superbase is in staat om 
WCat files in te lezen. 

De catalogus kan maximaal ca. 300 disks 
bevatten op een 512K Amiga vanwege de 



Patrick Nagel 


beperking van de ramdisk. WCat is free- 
ware. Er wordt geen source bijgeleverd. 
Geïnteresseerden moeten ook eens naar 
Dirmaster op Fish #130 kijken. 

Gary Kemper maakte RiteKwik om een 
ramdisk naar floppy te kunnen dumpen. 
Met ReadKwik is vanaf flop de ramdisk 
weer te herstellen. De floppen hoeven 
niet geformatteerd te zijn en het lezen en 
schrijven gaat drie maal sneller dan onder 
AmigaDos. Het werkt alleen met RAM: en 
VD0:. De source is niet is bijgeleverd, dus 
is het wachten op een workbench 1.3 
(RAD:) compatible update. Wellicht kunt 
u met Filezap een aangepaste versie 
maken. 

RPD 103 

Was u even niet zo helder? Gewiste bestan- 
den kunnen gered worden metUndelete. 
Stop het schijfje met de gewiste file in 
DF0: en typ Undelete <filenaam>.dfl 
(.ram .vdk of .vdO). De herstelde file 
bevindt zich op het aangegeven device en 
is herkenbaar aan het “#” achter de naam. 
Zorg dat u bij het undeleten WEL helder 
bent. De filenaam moet volledig over- 
eenkomen met de naam van het gewiste 
bestand. Zorg er ook voor dat de 
aangegeven ramdisk al bestaat. 

Als u in het Public Domain een C-listing 
gevonden heeft, maar deze nauwelijks 
kunt lezen doordat de programmeur niet 
de moeite heeft genomen om een nette 
listing te maken , kunt u gerust ademhalen : 
PrettyPrint van Tim Keating en Ben Blish 
eet de slechte listing op en poept hem 
keurig gestruktureerd weer uit. Als er 
geen outputfile opgegeven wordt, gaat de 
output naar het scherm. De sourcecode is 
niet bijgeleverd (was waarschijnlijk niet te 
lezen). 

Soms is het handig uit verschillende ver- 
sies van de startup-sequence te kunnen 
kiezen. Select maakt dit mogelijk. Noem 
de door u gebruikte startup-sequences 



AMIGA MAGAZINE 


II 


Ld M i* r 1 - /ywvywvvwvvvwvwiivuiivvviAiwiAivvuirwvvvwuvuvvtf^^ 

M V W 3 flöOW /\AAAAAAA/v\AAAnn/vwvwwv\AAAnA/wvwAWWVuvv\rtrtA/%AA/www\n^ 


HINDOHSIZING 

SIZEBRIGHT 

MOUSEBUTTONS 

CLOSEMNDOH 

WINDOHDEPTH 

SIZEBOTTOM 

MOUSEHOVE 

mm 

WINDOWCLOSE 

SMARI.REFRESH 

GADGETDOWN 

VANILLAKEY 

WINDOHDRAG 

RMBTRAP 

GADGETUP 

INTUITICKS 

GIMMEZEROZERO 

| Hindi» Sin? 

REFRESHUINDOU 

ACTIVEHINDOH 

SIMPLE.REFRESH 

liimra TlTTUATl 


REQVERIFY 

nPATT PAD 

MENUPICK 

TNAf TTV/TUTNTlflU 

supejlbithap 

BACKDROP 

Maxinun Sin 

KhyliLLAK 

REQSET 

innfo 1 1 VLWini/VM 

REPORTHOUSE 


MENUVERIFY 

-mmwAm. 

BORDERLESS 

f Minimin Size 

SIZEVERIFY 

1 CllSÏOM SCREEN 1 

ACTIVATE 


NEUSIZE 



Hindow Ti t le 


Gadget 


J3 


(bijvoorbeeld) 1, 2 en 3. Maak een stan- 
daard startup-sequence en zet daarin het 
kommando “select 1 2 3”. U kunt dan 
vanaf de CLI bijvoorbeeld typen “2”. 
Hiervoor moet het kommando “execute” 
in de C-directory staan en de startup- 
batchfiles 1 , 2 en 3 moeten in de S-direc- 
tory geplaatst worden. 

Kevin Kelm schreef het in Modula-2 en 
deed er de source bij. 

ScreenX van Steve Tibbett is een utility 
met klok en geheugen-aan duiding, screen- 
to-front/back en save screen to IFF. Tot 
zover niets nieuws. Handig is de “close 
screen” optie als er bijvoorbeeld een 
programma “hangt”. 

Spektakulair (en nuttig als er veel scher- 
men geopend zijn) is de optie “cycle all 
sereens”! Ook fraai als demo in de eta- 
lage. 

Kent u het programma PowerWindows 
van Innovatronics? U kunt het voor ca. 
f 170,- in de winkel kopen. WeakWindows 
van Khalid Soofi doet ongeveer hetzelfde, 
maar dan voor de prijs van de diskette! Via 
“point-and-shoot” menu’s maakt u met de 
muis de sourcecode voor vensters die u 
later in een programma kunt gebruiken. 
Er is geen source van het programma zelf 
bijgevoegd en de documentatie is schaars. 
Maar probeer het eens voordat u te veel 
geld uitgeeft. Een soortgelijk programma 
(A.S.G) is te vinden op RPD #138. 

RPD 118 

Wie in het bezit is van een modem en vaak 
verschillende nummers moet bellen, zal 
PhoneMate 3.027 van Gregory A. Kendall 
handig vinden. PMate is een database met 
telefoonnummers, op naam gerangschikt 
in een ‘telefoonklapper’. Ook met de 
hand draaien is mogelijk. ToneDial en 
PulseDial zijn geïmplementeerd. Het 
aantal ‘gesprekken’ wordt automatisch 
geregistreerd. PMate is Shareware, maar 
van de goede soort. Een bijdrage van 
meer dan $ 7 is niet welkom! 

Met MenuRunner kan een groot aantal 
programma’s met de muis opgestart 
worden. Maak uw eigen menu met een 
maximum van 40 programma’s. Dit pro- 
gramma van J.L. White is Shareware. Hij 
vraagt een bijdrage van $ 10. Zie ook DU- 
Hermes (RPD #104). 

ViewBoot 1.01 is een handig hebbedin- 
getje van Brian Meadows. Bekijk het 
bootblock van een diskette of kijk in het 
gedeelte van het geheugen waar viri zich 
plegen te nestelen. In een install DFx: 
optie is eveneens voorzien. 


WeakWindows 

Als een 3.5" diskette slechte sektoren bevat, 
is er met AmigaDos weinig meer mee te 
beginnen. Met BFormat van Bob Bush 
kunnen diskettes met bad blocks wel gefor- 
matteerd worden, vooropgesteld dat de 
tracks 0 en 80 foutvrij zijn. 

Bob neemt u in bescherming door alleen 
BFormat DF0: mogelijk te maken. Bezit- 
ters van een harde schijf kunnen dus naar 
hartelust experimenteren. De source in C 
is bijgevoegd en u mag zelf beslissen 
hoeveel u er voor over heeft. Hoeveel 
slechte schijfjes bezit u al? 

RPD 1 25 

NTT staat voor het AmigaNTT project 
definition and management tooi versie 
1 .01 .00. Als u niet bekend bent met proj- 
ect-management en GANTT Charts/ 
PERT/Critical Path analyse, zit u nu vast 
en zeker met een tekstballon vol 


vraagtekens. Uitleg van deze termen zou 
een artikel apart vormen. Dit soort pro- 
gramma’s is nog dun gezaaid voor de 
Amiga. 

Logistix heeft dergelijke mogelijkheden, 
maar in de PD-pool kwamen we ze nog 
niet eerder tegen. PERT en Resource 
Histogram Display zijn nog niet geïmple- 
menteerd door Donald Tolson, maar zijn 
wensenlijst is indrukwekkend (onder 
andere ARP en ARexx implementatie). 
Voor liefhebbers of geïnteresseerden in 
project-management volgens de work- 
breakdown methode, zijn dit programma 
en de updates een must. Het is Shareware, 
maar voor $ 15 krijgt u de source er 
eventueel gratis bijgeleverd! 

RPD 131 

MakeAnim maakt animaties van een serie 
IFF-fïles. Deze kunnen met ShowAnim, 


1> ff #.doc 

FileFind Amga! Version 1.2 
Copyright 1988 by Ray Lanbert 

Searching for file '#.doc' on drive '(R)uhrsQfUPD..137:' 


Found: 

Found: 

Found; 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 

Found: 


(R)uhrsoftJPD. 

(R)uhrsoftPD. 

(R)uhrsofLPD. 

(R)uhrsoft_PÜ. 

(R)uhrsoft_PD. 

(R)uhrsoft_PD_ 

(R)uhrsoftPb. 

(R)uhrsoft.PD. 

(R)uhrsoftJPD. 

(R)uhrsoftJ». 

(R)uhrsoftJD. 

(R)uhrsoftJPD. 

(R)uhrsoft.PD. 

(R)uhrsoftJPD. 

(R)uhrsoft_PD_ 

(R)uhrsoftPD. 

(R)uhrsoft_PD_ 

(R)uhrsoftPö. 


137lixecute.doc 

137: Ixecute.doc. info 

, 137 : Per i n/Per i. doe 

137 : Per i n/Per i. doe. info 

137: Schene.doc. info 

137 : Vir tuaLScr een/VScreen . doe . i nf o 

137 : Vir tualScreen/vScreen . doe 

137 :MachII. doe. info 

137: Schene.doc 

,137: Hachll.doc 

,137 iBacker/ArchStatus . doe . info 
.137 : Backer/Backer . doe . i nf o 
137 : Back er/es t i na tor . doe 
,137 : Backer/Es t i nator . doe . i nf o 
137 : Backer/RESTORER . DOC 
,137 : Backer/archs tatus . doe 
.137 : Back er /back er . doe 
,137 :Backer/Restorer . doe . info 


Found 18 natches. 
1>I 


ja 


FileFind 1.2 




AMIGA MAGAZINE 


The Director en Aegis VideoSeg vertoond 
worden. Het programma ondersteun t alle 
resoluties, maar plaatjes met verschillende 
resoluties of afwijkende palettes kunnen 
niet aan elkaar worden gekoppeld. 

Programma’s die nog geen icons bezit- 
ten, kunnen daar met Addlconv. 2.0 van 
voorzien worden. Donalt T. Meyer vraagt 
er $ 10 voor en voegde er een aantal (te) 
simpele icons bij. 

PopFuncs van Tom Krehbiehl v.2.1 is een 
screenblanking en window-shuffeler pro- 
gramma. Daarnaast bezit het een prach- 
tige “pop-up”macro-editor. De documen- 
tatie is uitstekend en $ 5 tot $ 1 0 is dan ook 
niet te veel gevraagd. 

RPD 137 

Het CLI-commando “which ” werkt alleen 
met files die in het path opgenomen zijn. 
FileFind 1.2 van Ray Lambert werkt op 
ALLE files. Trunkatie van de filenaam is 
mogelijk. 

Opvallend: FF *.doc vindt ook de 
*. doe. info files! Bekijk ook eens Find 1.2 
van Rodney Lewis (Fish #197). 

Mensen die nog niet genoeg ruimte 
hebben op hun Amiga-monitor, kunnen 
met behulp van VirtualScreen van David 
P. Cervone schermen maken die groter 
zijn dan de monitor. Werkt goed met 
programma’s die een auto-sizing gadget 
hebben. Er is hier sprake van “dirty pro- 
gramming”. Let dus op uw saeck! 


NIEUWS VAN DE VISAFSLAG 



Tweehonderd visjes zwemmen in het 
water, ik bekijk ze en het wordt alsmaar 
later... 

Omdat er zoveel Fishdisks binnen- 
gekomen zijn sinds de vorige Fish & Chips, 
moeten we ons beperken tot een overzicht 
van de beste en de opvallendste pro- 
gramma’s. 

FISH 173 

Begin niet te laat met het spelen van 
Tetrix van David Corbin. Het werkt 
namelijk verslavend. Er komen blokken 
van verschillende grootte naar beneden 
vallen. Deze moet u (in weinig tijd) 
zodanig manipuleren dat de gehele 
breedte van de kuil gevuld is met stenen. 
Lukt dit niet, dan blijven ze liggen. Dat 



Tetrix 

maakt de valweg (en de beschikbare tijd 
om te manipuleren) korter. Lukt het een 
rij stenen over de gehele breedte naast 
elkaar te krijgen, dan verdwijnt deze rij. 
De stapel stenen wordt daardoor weer 
lager. Dubbelplus spelletje. Versie 1.1. 
Shareware. 

FISH 174 

Als u veel te printen heeft en de printjobs 
zijn niet meer uit elkaar te houden, dan is 
het tijd om TitlePage van Joel Swank te 
gebruiken. Hierdoor wordt tussen de 
printjobs een identifikatiepagina geprint. 
Zeer veel instelbare opties. Met source. 

FISH 175 

Elements is een *MUST* voor chemici en 
geïnteresseerde scholieren. Het hele 
periodieke stelsel der elementen is 
grafisch uitgebeeld met als optie een 
waslijst aan bijzonderheden per element! 
Smeltpunt, kookpunt, geleiding, teveel 
om op te noemen! 


FISH 178 

BlackBox is een interessant spel voor 
logische denkers. Raad of er diamanten 
achter de vakjes van het dambord zitten. 
Klik met de muis op de vakjes en trek 
konklusies uit de reaktie van de com- 
puter. 

CosmicConquest is een spel voor vier 
spelers dat waarschijnlijk gebaseerd is op 
het in de MS-dingeswereld overbekende 
spel ‘Empire’. 

Ook op deze disk ARexxArpLib 2.0 van 
W.G.J. Langeveld. Er zijn veel ARexx- 
macro’s bijgevoegd. Freeware. 

FISH 179 

Matt Dillon slaat weer toe met DMake 0.5 
BETA-versie, Matt’s eigen versie van de 
UNIX ‘make’ utility. De source zit erbij. 

Eindelijk weer eens iemand die aan de 
Al 000 eigenaren denkt! Greg Browne 
maakte KickFont 3.0 voor topaz-haters. 
Hij vervangt topaz door zijn eigen “look” 
font met behulp van Benjamin Fullers’ 
SumKick. Dit programma werkt alleen 
met Kick 1.3! Een voorbeeld van het letter- 
type is op een IFF plaatje bijgevoegd. Het 
ziet er mooi uit. De source is niet aanwezig, 
dus er is ook geen veranderen aan, 
hoewel. ..met FileZap? 

Naast Execute Run en RunBack is er nu 
ook Launch van Peter da Silva. Launch 
laadt en ‘execute’ een programma in de 
workbench en keert terug naar de CLI. 
De source is bijgevoegd. 

TSnip 1.4a (we noemden het al eerder) is 
een uitermate nuttige utility. ‘Snij’ een 
tekst uit een venster en stuur dit naar de 
standaard output, een ander venster, een 
file of de printer. Alleen al vanwege de 


ëbs i'M m esh 


Li 


Na 


Rb 


Be 


Mg 


Ca 


Sr 


Ba 


XXfl ivo 


Sc 


La 


H 



<3827 . 0 °C) 
<1772 . 8 °C> 
21.4 


pmi 

Atonic Weisfht: 195.09 

Electron Conf i surat i on : 

Oxi dat i on States: 2,4 

oilinsr Point: 4100 . 0 °K 

Heltins Point: 2045 . 0 °K 

Density at 300K (g/cn 3 ) 

Ti Covalent Radius <A> : 1.3 

Atonic Radius <A> : 1.83 

Atonic Volune (cnVnol): 9.1 

First Ionization Potential: 9.0 

Specif ic Heat Capacity < J/gK ) : 0.13 

Elec trone^ativ i ty : 2.28 

Heat of Vaporization <kJ/nol): 510.0 

Heat of Fusion <kJ/nol>: 19.6 

Electrical Conductivity (18 6 /Hcm) : 0.0966 

Thernal Conductivity <H/cnK>: 0.716 


Crystal 
Structure : 
C ub ic, FC 


Kr 


Ke 



QQjqp 

GMö 


SS 

Ce 

53 

Pr 

GO 

Nd 

Gi 

IRm 

62 

Sm 

63 

Eu 

64 

Gd 

65 

Tb 

66 

□y 

67 

Ho 

68 

Er 

69 

Tm 

70 

Vb 

71 

Lu 

90 

Th 

91 

Pa 

92 

u 

93 

KI? 

94 

[Ra 

95 

(atu) 

96 

Om 

97 

m 

98 

99 

Ba 

ÏOO 

[Ftm 

ÏOI 

m 

102 

Kts 

103 


Elements 



TELEKODER 


b.v. 



ZAKELIJKE SOFTWARE: 

SPREADSHEETS 

DigiCalc ƒ179,95 

VIP Professional ƒ 349,00 

LogiSTix ƒ 598,00 

MaxiPlan ƒ 439,00 

DATABASES 

SuperBase Personal ƒ 349,00 

SuperBase Professional ƒ 798,00 

DB Man ƒ 498,00 

Omega File ƒ169,95 

A Filer ƒ 299,95 

TEKSTVERWERKERS 

WordPerfect ƒ1098,00 

KindWords ƒ 149,95 

MicroText ƒ 74,95 

The Critics Choice (maxiplan, ƒ 598,00 

kindwords, microfiche filer) 

PROGRAMMEERTALEN 

GFA Basic ƒ 269,95 

Lattice C 3.03 ƒ 398,00 

Lattice C 5.0 ƒ 899,00 

Lattice ScreenEditor ƒ 99,00 

Lattice Make Utility ƒ149,95 

Lattice Text Utilities ƒ 149,95 

MetaComco Pascal ƒ 349,00 

MetaComco MCC Pascal ƒ 299,00 

MetaComco Cambridge LISP ƒ 599,00 

Devpac Assembler/Debugger ƒ 229,95 

DTP 

Publisher 1000 ƒ 489,00 

PageSetter ƒ 498,00 

CityDesk ƒ 498,00 

Professional Page ƒ 899,00 

Comic Setter ƒ 249,95 

PrintMaster Plus ƒ 179,95 

De Luxe Print II ƒ194,95 

VIDEOTITLERS 

Zuma TV Text ƒ 249,95 

Zuma TV Show ƒ 279,00 

Aegis VideoTitler ƒ 409,95 

Aegis L.C.A. ƒ 229,95 

VIDEO ANIMATIE 

De Luxe Video ƒ 295,00 

Aegis VideoScape 3D ƒ 549,00 

Aegis Animator ƒ 399,00 

MovieSetter ƒ 279,95 

Animate 3D ƒ 549,00 

Turbo Silver ƒ499,00 

Fanta Vision ƒ 149,95 

Forms In Flight ƒ 239,95 

The Director ƒ 239,95 

TEKENPROGRAMMA’S 

De Luxe PhotoLab ƒ 269,95 

De Luxe Paint III ƒ 31 9,95 

Aegis Images ƒ 299,00 

PhotonPaint 2.0 ƒ31 9,95 

DigiPaint ƒ199,95 

Professional Draw ƒ 598,00 


2D/3D CAD 

Aegis Draw 
Aegis Modeler 3D 
Dynamic CAD 
Design 3D 
XCAD 

MUZIEK/MIDI 

Aegis Sonix 

Aegis AudioMaster II 

De Luxe Music Constr. Set 

The Music Studio 

Soundtracker 

Drum Studio 

Pro SoundDesigner 

Pro Midi Plus 

A*M*A*S 

Midi Music Manager 
Midi Recording Studio 

DIVERSE UTILITIES 

Galligrapher 

QuarterBack 

Gizmoz 

Promise 

Hercules Copy 

Marauder II 

VirusKiller 

Virus Infection Protection 
Magnum Turbo 
Zing! Keys 
Gomf! GuruBuster 
Digi Droid 

DIVERSE UITBREIDINGEN 

It’s Only Rock’n’Roll 
De Luxe Hot&Cool Jazz 
De Luxe Season&Holidays 
De Luxe Art Parts Vol. 2 
Zuma Fonts 1 t/m 3 

SPELEN 

The Kristal 

Sword of Sodan 

Millennium 2.2 

Populous 

Dungeon Master 

Batman 

Super Hangon 

Baal 

BalliStix 

Tom & Jerry 

Colossus Chess X 


ƒ 329,00 
ƒ 279,00 
ƒ1698,00 
ƒ 298,00 
prijs op aanvraag 


ƒ219,95 
ƒ 249,95 
ƒ 269,95 
ƒ 119,95 
ƒ 139,95 
ƒ 139,95 
ƒ 298,95 
ƒ 129,95 
ƒ 349,00 
ƒ 249,95 
ƒ 194,95 


ƒ 349,95 
ƒ 189,95 
ƒ 169,95 
ƒ 134,95 
ƒ 79,95 


ƒ 129,95 


69,95 
ƒ 29,95 
ƒ 79,95 
ƒ 149,95 
ƒ 159,95 
ƒ 199,00 


ƒ 34,95 
ƒ 34,95 
ƒ 34,95 
ƒ 34,95 
ƒ 124,95 


ƒ 119,00 


99.95 

89.95 
89,95 

89.95 

84.95 


ƒ 84,95 


79.95 

69.95 


ƒ 89,95 
ƒ 89,95 


SPECIALE AANBIEDING 


AMIGA2000 

met Bridgeboard A2088 

en Al 084 S Monitor 


ƒ 3879,- 


Leveringen geschieden onder rembours door heel Nederland. De rembourskosten variëren van ƒ 12,50 voor programmatuur tot ƒ 25 voor hardware. 

(Prijswijzigingen en/of nog voorradig voorbehouden). 


TELEKODER COMPUTERS IS OFFICIAL COMMODORE DEALER 
U vindt onze AMIGA speciaalzaken in: 

ROTTERDAM - Hoogstraat 65a tel. 01 0-41 1 1 325 
BERGEN OP ZOOM - Antwerpsestraat 48 tel. 01 640-59049 
BREDA - Markendaalseweg 1 21 tel. 076-200202 






AMIGA MAGAZINE 


uitgebreide documentatie is het de 
gevraagde 5 tot 10 dollar meer dan waard. 

FISH 180 

GPrint 2.03 van Peter Cherna had van mij 
ook GeelPrint mogen heten. Dit utility 
print tweekleuren IFF files met uitzonder- 
lijk goede resultaten op Epson-compat- 
ible printers. GPrint bezit veel instelbare 
mogelijkheden zoals low-ultra 
density, draft, good quality, special 
smoothing en in kombinatie met 
special smoothing ook “full 
strength blackness”. Offset is in- 
stelbaar in tienden van inches en er 
is een centreer-optie. Ook is het 
mogelijk de plaatjes invers te prin- 
ten. Om u te laten lekkerbekken is 
een tweetal plaatjes bijgevoegd. 

Geen sourcecode, Shareware $ 10. Hebbe, 
hebbe, hebbe! 

Met RepString 1.0 van Luciano Bertato 
vervangt u gemakkelijk een string in een 
file door een willekeurige andere string. 
Luciano programmeerde ook MouseUtil 
1.1 en ‘Print’ op Fish#184. Shareware $5. 
TrekTriviais een heel aardig vormgegeven 
spelletje voor StarTrek fanaten! Extra 
vragen zijn bij de auteur (George Brous- 
sard) a $ 6 te verkrijgen. Shareware, $ 3, 
geen source. 

Beam us up Scotty! 

FISH 182 

Met SetFont 2.5 van Dave Haynie is het 
mogelijk snel van font te veranderen. Typ 
gewoon SetFont <fontnaam> <font- 
grootte> <plek>. Hiermee kunt u het font 
van de ‘plek’ (barlayer, ti telbar, screen of 
window) vervangen door een vrij te kiezen 
Lnt. 

FISH 183 

PCQ 1.0 van Patrick Quaid is een kleine 
en trage Pascal compiler. De source wordt 
omgezet in assembly die op zijn beurt met 
Blink en A86k gecompileerd wordt tot 
executable. Het geheel rammelt nog een 
beetje. Niet geïmplementeerd zijn 
bijvoorbeeld range types en het ‘with’ 
statement. 

De programmeur heeft source en 
voorbeelden bijgevoegd. Freeware. Leuk 
voor geïnteresseerden. Hou PCQ in de 
gaten! 

FISH 185 

Een disk vol officiële IFF specifikaties die 
Commodore in november ’88 vrijgaf. 

FISH 186 

Op deze disk de assembler A68k versie 
2.42 van Brian Anderson en Charlie Gibb. 


De laatste programmeerde trouwens ook 
QT2 op deze disk en werkte samen met 
Jim Cathey en Willy Kuschke mee aan de 
CP\M simulator. CP\M versie 2.3 simuleert 
een 8080 chip samen met een H19 termi- 
nal. De source is bijgevoegd. Wie kent er 
nog CP\M? 

QT2 iseen programma dat op ‘natuurlijke 
wijze’ de tijd geeft. 


FISH 188 

Fractal freaks kunnen hun lol weer op 
met FastGro 1.0. Doug Houck program- 
meerde het naar aanleiding van het op 
Diffusion-Limited Aggregation geba- 
seerde SloGro programma dat beschre- 
ven stond in Scientific American van 
december 1988. Ook hier is de source 
bijgevoegd! 

FISH 189 

De macro-editor Mackie van Tomas 
Rokicki onderscheidt zich vooral van 
soortgelijke programma’s door een bijzon- 
der spektakulaire screen-blanking me- 
thode. Dit is weer eens heel wat anders 
dan dat knullige ‘vuurwerk’ op de Mac (of 
op de Amiga dank zij Steve Jacobs en Jim 
Boyd en hun Pyro op Fish #199). Met 
Mackie zou je bijna ‘vergeten’ verder te 
werken. 

Ook op deze ‘vis’ Uedit versie 2.4g van 
Rick Stiles. Deze editor (een van de drie 
groten) is zo langzamerhand wel bekend 
veronderstellen we. 

FISH 193 

KeyMapEd 1.02 van Tim Friest. Dit is nou 
eens een keymap-editor. Niet van dat 
benauwde als Edimap van Gilles Gamesh 
op Fish #182. KeyMapEd heeft een goede 
vormgeving, werkt met een grafisch toet- 


senbord en ondersteunt zowel de A500, 
de 1000, als de 2000. De documentatie is 
goed en volledig. Beide programma’s 
worden vergezeld door hun source. 

Toen we in de vorige Fish & Chips mel- 
ding maakten van de Sozobon C compiler 
voor Atari in de hoop dat enthousiastelin- 
gen er een Amiga-versie van zouden 
maken, hadden we echt niet ver- 
wacht dat er twee maanden en 23 
vissen later een gemodificeerde ver- 
sie zou zijn. Joe Montgomery her- 
doopte het programma van Johann 
Regg in Zc. 

Zc genereert A68k kompatibele as- 
sembly-code. Er is een frontend 
control programma aan toegevoegd 
dat gebaseerd is op de UNIX ‘cc’ 
frontend. De source krijgt u erbij. Interes- 
sant om de sources eens met elkaar te ver- 
gelijken. 

Wie maakt de volgende versie? 

FISH 195 

Deze schijf is geheel gewijd aan versie 3.10 
van de MicroEMACS editor. De aanzien- 
lijk uitgebreide versie is afkomstig van 
Daniël Lawrence. 

FISH 196 

Dit moet u gezien hebben om te geloven! 
Een schijf vol overscan HAM-plaatjes van 
een verbluffende kwaliteit. De plaatjes 
werden gescanned op een SUN met een 
oplossend vermogen van 4096 x 2800 
pixels en 36 bits per pixel en geconverteerd 
naar AmigaHAM. 

Voor de gelegenheid programmeerde 
Jonathan Hue er ook even een overscan 
HAM-player bij. De source is bijgevoegd. 
Genoeg hierover. Zoals gezegd: dit 
*MOET* u gezien hebben. 

FISH 197 

Programmeurs die zich regelmatig de 
blubber zoeken in lange listings, hebben 
iets aan CTags. Specifieke objekten in de 
listings van C, Pascal, Fortran, YACC lex 
en lisp sources kunnen worden ‘getagged’ , 
oftewel gemarkeerd. 

Deze markeringen kan men gebruiken 


Key Map Editor vl,92: 


Ï0H 


EI BEEEB HBEBB 
□III SOI Eli] BH GOED 

masaammsmaEiiimF 
IGSSlIltSCDEEIIICQEIlQa 




i» imnnmmmmmnrTimir 


mmi 


I 


imm 


mmi2 
mmm 

® ODES 
IM5HQS CDE3E 
□□□ 


KeyMapEd 1.02 


AnigaDOS : 


i> qt2 

It's just past ten past eight. 

1> qt2 

It's alnost a quarter past eight. 
1>I 


m 





AMiGA MAGAZINE 


om snel met de editor naar toe te sprin- 
gen. Berkeley versie 4.7 is van diverse 
auteurs. Het Amiga-werk werd verricht 
door Fred Walter. 

FISH 199 

Een nieuwe versie van Csh 2.07 van Matt 
Dillon. Voor versie 3.02a staan naast Matt 
ook Steve Drew, Carlo Borreo en Cesare 
Dieni garant. 

Voor Roland S-220 bezitters is door Die- 
ter Bruns een programma geschreven om 
soundsamples uit te wisselen met de 
Amiga. Het programma heet MIDIsoft 
1.0 en staat alleen binair op schijf. 

Als u vaak IFF-plaatjes moet bekijken, 
kunt u Viewer gerust in de C-directory 


zetten. Het is maar 988 bytes groot en alle 
IFF formaten worden ondersteund. Mike 
McKittrick schreef het en hield de source 
voor zich zelf. 

En dan ten slotte: (tromgeroffel...) 
T ataratatarata. . tata 

FISH 2001! 

Na al deze fanfare oogt de inhoud van dit 
schijfje wel wat mager. Twee demo’s lijken 
weinig voor één enkel schij^e, maar vergis 
u niet. Kennelijk is er in Amerika een 
“First annual badge killer demo contest” 
gehouden. Op deze schijf de inzendin- 
gen van Dr. Gandalf (NotBoingAgain!) 
en Vincent H. Lee (FishTank). Op Fish 
#198 stond trouwens maar één demo, 


namelijk Charon (zie het vogeltje op deze 
pagina) van Bradley Schenk. Bedenk wel 
dat voor dit soort demo’s (die beslist de 
moeite waard zijn) minimaal 1Mb geheu- 
gen een vereiste is! 

André Viergever is milieukundig adviseur. 

Deze column kwam tot stand met hulp van 
Ruud de Boo. Op- of aanmerkingen en 
aanvullingen zijn welkom bij de redaktie van 
Amiga Magazine. Meld ook uw ervaringen 
met PDS! 

Abonnees van Amiga Magazine kunnen 
de besproken PD-programma’s bij de 
redaktie bestellen (meer informatie 
hierover vindt u op pagina 66) . 



EEN OVERZICHT VAN DE BEKENDSTE PD-SERIES 


Naam Serie 

# 

Uitgever 

Land 

Bijzonderheden 

AmigaLibDisk 

200 

Fred Fish 

USA 

De Enige Echte! 

RPD 

170 

RuhrsoftPD 

BRD 

Uitg: M. Scheer 

AUGE(4000) 

33 

AUG Essen 

BRD 


FAUG 

75 

First Amiga UG 

USA 


Tornado 

30 

? 

BRD 


TBAG 

29 

Tampa Bay AG 

USA 


Chiron Conc. 

125 

? 

? 


ACS 

150 

Suxxess 

BRD 

Audio-Visueel 

AMICUS 

26 

Amiga Comp. UG 

USA 

$24 per jaar 

Panorama 

100 

Pacific Northw. AUG 

USA 


Taifun 

90 

? 

BRD 

Selektie 

Kickstart 

160 

Maxon Computer 

BRD 

Selektie 

ES 

75 

ES-Soft 

BRD 


RHS 

94 

R.Hobbold 

BRD 

Fonts&Graphics 

Poseidon 

400 

? 

? 


SCT 

30 

SCT 

BRD 


Auslese 

>53 

Buchwaldt&Beckmann 

BRD 


Bordello 

? 

Merlin’s Softw. 

USA 


UGA 

50 

Ron Fonteine 

NL 

5x10 disks(3 talen) 


Daarnaast zijn er nog vele andere PD-series en diverse slideshows en demo’s. 
In de volgende afleveringen zal deze lijst worden aangevuld en geaktualiseerd. 



AMIGA MAGAZINE 


C is één van de populairste programmeertalen 
voor de Amiga. Daarom starten we in dit num- 
mer een inleidende kursus. Enige basiskennis 
van programmeren wordt bekend verondersteld; 
daarnaast gaan we er vanuit dat u beschikt over 
een C-compiler met gebruiksaanwijzing. 



Richard Luyten 


D e eerste versie van de programmeertaal C die voor de 
Amiga uitkwam, was die van Lattice; deze stond dan ook 
meteen bekend als Amiga-C. Alle C-sources uit de be- 
kende Commodore-Amiga manuals zijn hiervoor geschreven. 
Later kwam daar nog Manx-Aztec C bij, een waardige konkur- 
rent. Met de taal C, die ontstaan is uit BCPL (BASIC COM- 
BINED PROGRAMMING LANGUAGE), kunnen zeer uit- 
eenlopende programma’s worden geschreven. Van komplete 
operating systems (zoals UNIX, en ook een groot deel van het 
besturingssysteem van de Amiga) tot aan boekhoudprogramma’s 
en spelletjes. 

C, zoals beschreven in het standaardwerk van Dennis M. Ritchie 
en Brian W. Kernighan, is een taal die gemakkelijk onder 
andere operating systems op dezelfde manier gebruikt kan 
worden: de programma’s zijn relatief goed overdraagbaar. 

Een ander bijkomend voordeel van C boven een aantal andere 
hogere talen is de verwerkingssnelheid. Met de tegenwoordige 
C-compilers ligt deze vaak al vrij dicht bij de snelheid van 
assembler programma’s. C is een taal die gecompileerd moet 
worden: de compiler vertaalt de geschreven programmakode 
en kombineert die vervolgens met andere delen. Pas daarna kan 
de gebruiker het uiteindelijke programma starten. 

VOORBEELD 1 

Voorbeelden spreken vaak boekdelen, daarom volgt hier ons 
eerste C-programma: 

/* We gaan iets op het scherm zetten */ 

#include <stdio.h> 

void main( ) 

{ 

printf (’• Amiga Magazine\n" ) ; /* naar het scherm */ 

} 

/* Einde voorbeeld l */ 

Allereerst de */*’ voor het begin en **/’ voor het einde van het 
kommentaar. Dit kommentaar is natuurlijk niet strikt nodig, 
maar bij meer komplexe programma’s beslist wel aan te beve- 
len. Kommentaar kan over meerdere regels worden uitgespreid, 
tot aan de eerste **/'• Om diezelfde reden kan kommentaar ook 


niet binnen een ander kommentaarblok worden gezet. 
#include is een pre-compiler directive. Dit wil zeggen: de file- 
naam die daar achter staat, wordt bij het compileren met de rest 
van het programma meegenomen. Zo’n file, met de toevoeging 
‘.h’, noemt men een headerfile. 

Deze stdio.h headerfile is niet altijd nodig. Hij wordt, zoals de 
naam al aangeeft, gebruikt voor I/O (input/ output) . De funktie 
printf( ) , die we verderop in het programma gebruiken, valt daar 
ook onder. 

De ‘<‘ en ‘>’ om de naam geven aan dat deze file in de eigen (van 
te voren opgegeven) include-directory te vinden is. Als deze file 
zich ergens anders bevindt, kunt u dat met aanhalingstekens 
opgeven. Files die op deze manier worden meegenomen, noemt 
men ook wel ‘include-files’. 

‘main() ’ is de funktie waarmee ieder C-programma begint (de 
hoofdfunktie); main() zal in een kompleet C-programma dus 
altijd één maal moeten voorkomen. 

Funkties kunnen een resultaatwaarde teruggeven via een re- 
turn () opdracht, bijvoorbeeld een integer (int) of een long. In 
het geval dat een funktie geen waarde teruggeeft, zoals hier in 
main(), gebruiken wij ‘void’. 

Bij het ontbreken van enige aanduiding omtrent het type van 
het resultaat neemt de compiler ‘int’ aan. Op deze typen komen 
wij straks bij de variabelen nog terug. 

Omdat we hier aan deze funktie ook niets meegeven, zouden we 
tussen de haakjes ook ‘void’ kunnen zetten: ‘void main(void)’. 
De meeste compilers geven op z’n hoogst alleen een waar- 
schuwing (warning) als er bijvoorbeeld alleen ‘main()’ staat, 
dus zonder de voids. Om deze taal maar meteen goed aan te 
pakken, en u een betere indruk op andere C-programmeurs te 
laten maken, zullen we in ieder geval het funktie (return-) type 
aangeven. Dit funktietype moet wel voor de aanroep van de 
funktie in het programma worden opgegeven. 

De eerste akkolade geeft het begin van het funktieblok aan. 
Hierna volgt onze eerste standaardfunktie, een funktie die 
vrijwel elke C compiler op dezelfde manier gebruikt, namelijk 
‘printf()’. Als argument (parameter) wordt hier een tekst 
opgegeven, een string-konstante. Zoals we straks zullen zien, 
kan men hier ook variabelen gebruiken. De laatste sluitende 



AMIGA MAGAZINE 


akkolade geeft het einde van de funktie aan. Bij iedere ope- 
ningsakkolade hoort één sluitende akkolade! Verder is het 
noodzakelijk om alle afgeronde instrukties te beëindigen met 
een puntkomma. 

Namen van sources (bronkodes) van C-programma’s eindigen 
volgens afspraak altijd op \c’. Ons voorbeeld zou dus kunnen 
heten: ‘examplel.c’. Als u dit programma compileert en op- 
start, hoort de tekst binnen de haakjes van de printf() op het 
scherm te verschijnen met een newline ‘\n’. De slash (‘V) 
forceert hier de compiler om het volgende karakter als een 
speciaal karakter te zien. Probeert u zelf eens wat er gebeurt als 
u deze ‘\n’ (nieuwe regel/linefeed) weglaat of op een andere 
plaats in de tekst neerzet. Andere van dergelijke ‘escape-se- 
quences’ zijn: 

‘\b’ voor backspace 

‘\t’ voor het tab-karakter 

‘\Y voor de backslash zelf 

V’ voor de aanhalingstekens 

‘V’ voor carriage-return 

‘\P voor formfeed (of clear screen) 

En ook: 

‘\ddd’ waarbij ‘ddd’ staat voor een oktale kode, bijvoorbeeld 
‘\007’ voor het ‘BELL’-karakter. Op de Amiga heeft dit een 
scherm-flits tot gevolg. 

‘\xdd’ als ‘\ddd’, maar hier staat ‘dd’ model voor een hexadeci- 
male kode. 

Nadat u het voorbeeld met een geschikte editor heeft ingetypt 
(bijvoorbeeld de editor die bij de compiler geleverd wordt, de 
Amiga-editor Ed of één van de vele PD-editors zoals DME en 
MicroEmacs) , wordt de programmakode omgezet in een uitvoer- 
baar programma door achtereenvolgens te compileren (‘ver- 
talen’) en te linken (kombineren metandere programmakode) . 
Voor Lattice C gebruikt u: 

lc <programinanaain> 

blink libïc.o, <progranunanaam . o> lib lib:lc.lib, libramiga.lib 

Voor Aztec C gebruikt u: 

cc <programmanaam> +L 
ln <programmanaam.o> -lc32 

Waarbij de optie ‘+L’ staat voor 32-bits integers en konstanten. 

VARIABELEN 

Bij C dient u van te voren te bepalen welke variabelen u wilt gaan 
gebruiken en van wat voor soort ze zijn. De variabelen dienen 
voor het gebruik gedeklareerd te worden (dit wil zeggen: we 
melden aan de compiler om welk type variabele het gaat) . 

Er zijn verschillende soorten variabelen, zoals: 

int (‘integer’, voor berekeningen met gehele getallen) 
char (‘character’, meestal gebruikt voor het werken met 
tekens) 

float (‘floating point’, voor berekeningen met decimalen) 
long (‘long int’, lange integer) 
doublé (‘long float’, voor meer precisie) 
short (‘short int’, korte integer) 


De volgende tabel geeft de mogelijke waarden voor enkele van 
deze datatypen: 

char -128 tot 127 ( 8-bits) 

short -32768 tot 32767 (16-bits) 

long -2147483648 tot 2147483647 (32-bits) 

Deze variabelen bestaan ook zonder teken (unsigned), zoals: 

unsigned char 0 tot 255 
unsigned short 0 tot 65535 
unsigned long 0 tot 4294967295 

De grootte van de integers kunt u zelf instellen (zie hiervoor uw 
compiler handleiding) . De 32-bits int is gelijk aan de long, en de 
16-bits int is gewoonlijk gelijk aan de short. 

VOORBEELD 2 

Ons volgende voorbeeld maakt gebruik van variabelen om een 
eenvoudige berekening te maken. 

/* Een eenvoudige berekening in C */ 
linclude <stdio.h> 

void aain( ) 

( 

/* Gelijke data-typen kunnen bij elkaar staan */ 
int getall, getal 2, getal3? 

getal 1 «* 120; /* De integers een waarde geven */ 

getal 2 « 15; 

geta!3 = getal 1/getal 2? /* De deling */ 
printf ("%d / %d * %d\n", getall, geta!2, getal 3 ) ; 

> 

/* Einde voorbeeld 2 */ 

In dit programma ziet u hoe u variabelen kunt deklareren en 
gebruiken. U zou de deling ook in de printf () zelf kunnen 
zetten. Dan hoeft u geen variabelen te gebruiken, bijvoorbeeld: 

printf ( "120 gedeeld door 15 geeft %f\n" , 120/15) ; 

‘%d’ geeft de plaats aan waar in de string de eerstvolgende 
parameter (als geheel getal) wordt ingevoegd. ‘%f doet het- 
zelfde voor gebroken getallen. 

Andere vervangingstekens zijn: 

‘%s’ voor strings 
‘%c’ voor enkele karakters 
‘%o’ voor oktale getallen 
‘%x’ voor hexadecimale getallen 
voor het procentteken 

Bij het gebruik van floating-point variabelen moet er op gelet 
worden dat bij het linken de reken-library (‘lcm.lib’ voor Lattice 
en ‘m.lib’ voor Aztec C) vooraan staat. 

De naamgeving van variabelen bepaalt u zelf, maar u moet er 
zorg voor dragen geen gereserveerde woorden te gebruiken 
zoals: 

auto, break, case, char, const, continue, default, do, doublé, 
else, enum, extern, float, for, goto, if, int, long, register, return, 
short, signed, sizeof, static, struct, switch, typedef, union, un- 
signed, void, volatile, while 

Bij de naamgeving van uw eigen funkties en variabelen kunt u 



AMIGA MAGAZINE 


gebruik maken van letters, cijfers en de underscore (‘_’), maar 
de naam (identifier) mag niet met een cijfer beginnen. U moet 
er ook aan denken dat uw C compiler mogelijk onderscheid 
maakt tussen hoofdletters en kleine letters: ‘getall’ is dus niet 
noodzakelijk gelijk aan ‘Getall’. 

VOORBEELD 3 

U heeft nu geleerd om, gebruikmakend van C, teksten en 
getallen op het scherm te zetten. In het volgende voorbeeld 
kunnen we gegevens invoeren. 

/* Simpele berekening */ 

#include <stdio.h> 

void main( ) 

{ 

int getall , getal 2; 

printf (“Geef getal l:\n w )? 
scanf (”%d“,&getall)? 
printf (“Geef getal 2:\n“); 
scanf ( " %d“ , fcgetal 2 ) ,* 

printf (“%d / %d * %d\n“, getall, getal 2, getall/getal 2} ? 

) 

/* Einde voorbeeld 3 */ 


We gebruiken hier de funktie scanf () om de getallen in te 
voeren. Daarbij geven we (via de ‘&’) het adres op waar scanf() 
de invoer kan opslaan. De vervangingstekens hebben hier de- 
zelfde funktie als bij printf(). 

OPERATOREN 

Buiten de gewone operatoren voor optellen (+) en aftrekken 
(-), worden in C ook nog gebruikt: 

(asterisk) voor vermenigvuldigen 
V’ (slash) voor delen 
‘%’ (procent-teken) voor modulo 

Modulo geeft het getal dat men na een deling overhoudt (de 
‘rest’). 

Er zijn speciale operatoren voor het met-één-ophogen en het 
met-één-verlagen van variabelen, bijvoorbeeld: 

x=x+l; is gelijk aan x++; en ++x; 
x=x-l; is gelijk aan x--; en - -x; 

Enkele andere voorbeelden: 

x=x+10; is gelijk aan x+=10; 
x=x*10; is gelijk aan x*=10; etc. 

In vergelijkingen worden gebruikt: 

‘==’ voor gelijk aan 

‘!=’ voor niet gelijk aan 

‘>’ voor groter dan 

‘>=’ voor groter dan of gelijk aan 

‘<‘ voor kleiner dan 

‘<=’ voor kleiner dan of gelijk aan 

Deze vergelijkingsoperatoren worden gebruikt bij het testen 
van een konditie in de ‘if -instruktie. De syntax van de ‘if- 
instruktie is: 

if (<konditie>) 



LOOPS 

Wanneer één of meerdere instrukties meerdere malen her- 
haald (kunnen) worden, noemt men dit een loop (het Engelse 
woord voor lus) . Er zijn for-, while- en do-while-loops. De for- 
loop heeft u al eerder gezien. De syntax daarvan is: 

for (initialisatie ; konditie ; bewerking) 

De for-instruktie kan op vele manieren ge- of misbruikt worden; 
we noemen de meest gebruikelijke. Zoals in ons voorbeeld de 
variabele getall een waarde kreeg (120), zo krijgt bij de for- 
instruktie de loop-variabele in het eerste deel een beginwaarde, 
bijvoorbeeld x=l . Het tweede deel is de plaats waar de test plaats- 
vindt, bijvoorbeeld x<=10. Zolang deze test TRUE geeft, wordt 
het volgende blok (tussen akkolades), of de volgende funktie of 
instruktie uitgevoerd. In het derde deel volgt dan in de meeste 
gevallen bijvoorbeeld de ophoging of verlaging van de loop- 
variabele en komen we weer in het tweede deel bij de test. Deze 
loop gaat door totdat de test FALSE teruggeeft. In C is FALSE 
altijd gelijk aan nul, en TRUE is dus ongelijk aan nul. 

De while-loop test eerst de konditie voordat de loop wordt 
doorlopen. De syntax is: 

while (<konditie>) 

Bij de do-while-loop gebeurt dit net andersom. Daar voert het 
programma eerst de instrukties na de ‘do’ uit; pas daarna volgt 
het testen van de konditie. Als hieraan wordt voldaan, begint de 
loop weer met de eerste instruktie na de ‘do’. De syntax is: 

do j 


while (<konditie>) ; 

Let vooral op de laatste Normaal zal het programma de loop 
pas verlaten als niet meer aan de konditie wordt voldaan, maar 
hierop is een uitzondering: de ‘ break ’-instruktie, die gebruikt 
kan worden om een loop voortijdig te verlaten. 

Voor we ons laatste voorbeeld bekijken, moeten we eerst nog iets 
vertellen over een andere C-opdracht: switch. Deze dient om de 
switch-variabele meteen reeks te vergelijken zonder steeds ‘if te 
hoeven gebruiken. 

Bij elke mogelijkheid geeft men een opdracht aan. Om ervoor 
te zorgen dat daarna niet verder wordt gegaan met de volgende 
keuze, plaatst men telkens een break-opdracht, waarmee uit de 
switch wordt gesprongen. 



AMIGA MAGAZINE 


Zoals we in het begin al zagen bij onze eerste ‘main (void)’, 
waarbij niets werd meegegeven aan de funktie, kunnen wij ook 
kiezen om ditwèl te doen. 

Dat gebeurt door variabelen tussen de funktiehaakjes mee te 
geven, waarin de parameters worden overgenomen. Voor main 
geldt dan: ‘main(argc, argv) ’ en op de volgende regel voor het 
funktielichaam de deklaraties: 

‘int argc;’, en daarna 
‘char *argv[];’ 

De eerste (argc) staat voor het aantal argumenten dat is mee- 
gegeven, waarbij de aanroep zelf al 1 is. Het volgende is een 
reeks (array) van de adressen van eventueel aanwezige argu- 
menten, waarbij ‘argv[0] ’ het adres aangeeft waar in het geheu- 
gen de eerste string staat, die zoals alle tekst-strings in C wordt 
afgesloten met een nul-karakter (nul-byte, escape-sequence 
‘\ 0 ’). 

Een ander punt om hier op te merken is dat het eerste onder- 
deel van een array, waarvan dit een voorbeeld is, altijd het 
nummer 0 heeft. 

De asterisk voor de array-naam geeft aan dat het hier om een 
pointer-arraygaat. En hiermee zijn we beland bij een onderwerp 
dat voor enkele beginnende C-programmeurs de eerste echte 
drempel zal betekenen. Een variabele die gedeklareerd wordt 
als een pointer kan een geheugenadres bevatten. We zullen dat 
met de volgende voorbeelden verduidelijken. Stel we hebben: 


char *ptr, c; 

c= # A'; /* we zetten er iets in */ 

ptr=&c; /* dit betekent ' adres van c' */ 

Hierna is *ptr gelijk aan ‘A’, oftewel het adres van c staat nu in 
ptr, en met *ptr vragen we de inhoud van het adres dat ptr 
aangeeft, dus de waarde van c. Op dezelfde manier geldt ook dat 
*ptr gelijk is aan ptr [0], en *(ptr+l) is gelijk aan ptr[l]. Duide- 
lijk? We komen er in volgende voorbeelden nog wel op terug. 

Een funktie die we ook alvast bespreken is de atoi(), oftewel 
‘ascii-to-integer’ omzetting. Hiermee kunnen we via het adres 
van een reeks letters, in ons geval argv[l] , het eerste argument 
na de aanroep, een integer-waarde terugkrijgen. Met dat getal 
kunnen we dan bijvoorbeeld gaan rekenen. 


VOORBEELD 4 

Met de voorafgaande theorie kunnen wij het volgende pro- 
gramma maken: 


/* Reken-programmaatje */ 

#include <stdio.h> 

/* de hoofdfunktie */ 

void main (argc, argv) 
int argc; 
char *argv[); 

{ 

long numl, num2; 
char calc; 

if (argc!=4) /* juiste aantal ? */ 

( 

/* ... 
omdat we hier meerdere zaken af handelen, die bi} 
dezelfde if~instruktie behoren, gebruiken wij akkolades, 
om aan te geven dat dit als 1 blok moet worden behandeld. 
*/ 

usage(); /* nee, dan 2 eggen hoe 't wel moet */ 
exit(O) ; /* en stoppen */ 

numl=atoi ( argv [ 1 ] ) ; /* de tweede string */ 
calc=*argv[ 2] ; /* de derde string, 

waarvan ik op deze manier het eerste karakter gebruik */ 
num2=atoi(argv[3] ) ; /* en de vierde */ 

switch ( *argv [ 2 } ) /* de gevraagde bewerking */ 

case /* optellen */ 

printf ( ”%d + %d = %d\n", 

numl , num2 , numl+num2 ) ? 

break ; 

case /* aftrekken */ 

printf ("%d - %d - %d\n M , 

numl, num2, numl-num2) ; 

break ; 

case /* vermenigvuldigen */ 

printf ("%d * %d » %d\n", 

numl, num2, numl*num2); 

break ; 

case '/' • /* delen */ 

if ( (num2==0) 

printf ("Divide by zero !ii\n")? 
else 

printf ("%d / %d - %d remainder %d\n M , 
numl, num2, numl/num2, numl%num2); 

break ; 

default: /* geen van al */ 

usage ( ) ,* 

exit(io); /* doorgeven dat het fout was */ 

} 

exit(0) ; /* alles ok */ 

} 

/* de volgende funktie laat het gebruik zien */ 
void usage ( ) 

{ printf («Usage: calc <numl> <+H*|/> <num2>\n"); 

} 

/* einde */ 



Probeert u de loop (het Nederlandse woord) van het pro- 
gramma te volgen om te zien wat er precies gebeurt. 

In het volgende deel van de kursus zullen we onder andere 
dieper ingaan op het werken met files: I/O (input/output) 
vanuit C. Voor schriftelijke (opbouwende!) op- of aanmerkin- 
gen is de auteur bereikbaar via het redaktie-adres. 

Tot de volgende keer... (‘C you later’). 

Richard Luyten is systeem- en applikatieprogrammeur/ ontwerper bij een 
softwarehuis. 




AMIGA MAGAZINE 


De taal van de snelheid 






r J : : =: :: 

• - "V. ' . 



vUl^^rv. ..L-^y; 

iMO^0 : MS0> 


H»® 


Hoewel de Amigo uitnodigt tot het gebruik 
van hogere programmeertalen zoals C, blijft 
de programmering in Assembler op velen een 
grote aantrekkingskracht uitoefenen. 

De wens om het maximum aan snelheid uit 
de machine te halen speelt daarbij vaak een 
doorslaggevende rol. 


deel 1 

Hans van der Pol 


Het gebruik van assembler heeft zowel voor- als nadelen. 
Voordelen: 

- Kortere kode (als het geassembleerd is). 

- Hogere snelheid. 

- Dichter bij de microprocessor ( voor de liefhebbers), daardoor meer 
mogelijkheden. 


O e 68000 is, net als alle andere microprocessors, alleen 
vanuit machinetaal te besturen. Omdat ma-chinetaal 
voor een mens moeilijk te hanteren is, werd er een 
symbolische taal ontwikkeld die de kommunikatie met de 
computer eenvoudiger maakt. Deze taal wordt assembler 
genoemd. De getallen die de instrukties voor de computer 
vormen, worden vervangen door symbolische teksten (MOVE, 
AND,JSR enz..) en registers. Registers zijn kleine tussengeheu- 
genswaarwe tijdelijk een waarde (of een pointer) in op kunnen 
slaan. Om in assembler te kunnen programmeren, hebben we 
een programma nodig dat deze symbolische instrukties omzet 
in machinekode. Zo’n programma wordt meestal (eveneens) 
assembler genoemd. 

We gebruiken in deze kursus de Kuma-Seka assembler. We 
kiezen voor deze assembler omdat het een geïntegreerd pakket 
is: de editor, debugger en de assembler (verschillende hulpmid- 
delen die we bij het programmeren nodig hebben) zitten in één 
pakket, zodat we niet konstant tussen verschillende programma’s 
hoeven te schakelen. 

Voor het volgen van de kursus heeft u, naast een standaard 
Amiga met monitor, nodig: 

- de Kuma-Seka assembler (versie 1 .0 of hoger) 

- lege diskettes 

- eventueel een zogenaamde bitplane converter (voorlopig nog 
niet nodig) 

- liefst een printer 


Nadelen: 

- De kode is niet uitwisselbaar met andere processors. Iedere processor heeft 
een andere instruktieset. 

- Moeilijk aan te leren (iedere processor is anders). 

- Meestal uitgebreidere listings voor hetzelfde resultaat. 

SEKA ASSEMBLER 

We geven hier een korte uitleg van de werking van de Seka 
assembler, omdat er hiervoor geen Nederlandse handleiding is. 

We gaan er vanuit dat we Seka 1.0 (of 1.5) gebruiken, omdat 
Seka 2.0 geen officiële versie is. Bij een standaard Amiga (512 
Kb) kunt u voor Workspace 250 opgeven. 

[Esc] - naar de editor en weer terug 

KS - verwijder source 

V - DIR (view) 

R - lees source (ASCII) 

W - wegschrijven van de source (ASCII) 

WO - schrijf weg als Object, nu is het 

programma vanuit de CLI in te laden 
A - assembleren 

G (of J + label) - opstarten vanuit Seka 

kommando's in de editor: 

[Control] + [B] - begin van een blok markeren (nu kan men naar beneden 

of naar boven gaan om het blok aan te geven) 
[Control] + [C] - verwijderen van aangegeven blok (naar buffer) 

[Control] + [P] - kopiëren van het zojuist gemarkeerde blok (buffer) 

Bij de meeste kommando’s zult u nog iets extra moeten in- 
tikken. Het programma zal hier zelf om vragen. Bij G en A is dit 
niet nodig. Het voorgaande lijstje bevat de belangrijkste kom- 
mando’s. Er zijn er nog veel meer, maar deze hebben we 
voorlopig niet nodig. 


47 



AMIGA MAGAZINE 


ADRESSERING 

De Amiga is een 16/32 bits computer. Men kan intern (in de 
68000 processor) 32 bits lange woorden adresseren. Verder kan 
men 16 bits adresseren (een woord) en natuurlijk ook 8 bits (dit 
noemen we een byte) . In het kort: 

32 bits — > lang woord 
16 bits — > woord 
8 bits — > byte 

We leggen in deze kursus niet meer uit hoe de diverse talstelsels 
(binair, oktaal, hexadecimaal) werken, omdat er diverse han- 
dige Public-domain Utilities (of rekenmachines) zijn voor het 
omrekenen van het ene naar het andere stelsel. Eventueel kan 
het ook met de Seka assembler. De opdracht 
? $abcd 

zal het getal fabcd naar alle gangbare talstelsels omzetten (dit 
kan men niet vanuit de editor zelf doen) . 

LABELS 

Soms wil men naar een bepaalde routine springen (in BASIC: 
GOTO en GOSUB) . Dit kan in machinetaal ook. Bij de Seka 
assembler geeft men dat aan door een naam voor de routine te 
zetten gevolgd door een dubbele punt (:). Bij het assembleren 
komt dat gedeelte op een bepaald adres in het geheugen te 
staan. Als er kommando’s komen die naar dat label moeten 
springen, springen ze naar het overeenkomende adres. De 
assembler zorgt ervoor dat de labels worden vervangen door 
adressen; daar hoeft de gebruiker niet naar om te kijken. Waar 
de gebruiker wel op moet letten, is dat er namen worden 
gekozen die niet ‘verboden’ zijn. Dit zullen we straks verduide- 
lijken. 

Eerst nog even meer over de naam. Het is aan te bevelen om 
geen willekeurige naam te gebruiken. Het is ook niet de bedoe- 
ling dat er twintig labels komen die allemaal LOOP heten met 
een verschillend getal erachter. Als men het programma een 
tijdje niet meer heeft gezien, zal het al vlug abakadabra lijken. 
Een goede tip: kies de naam van de labels naar wat er in die 
routine gebeurt. Als een bepaalde routine een tekening laadt, 
noemt u die routine bijvoorbeeld Picture_Load: Als u later een 
routine nodig heeft die een tekening laadt, pakt u gewoon die 
routine op en gebruikt hem in een ander programma. 

Het is niet mogelijk om labels naar de registers (A0, D7 of SP) 
of naar de assembler kommando’s (BSET, CMP of ADDA) te 
noemen. 

Als de Seka assembler over een verkeerd label struikelt, kijk dan 
even of dit label niet dubbel is gebruikt; dit zal de assembler 
trouwens ook zelf melden. Als het label daarna nog niet goed is, 
gebruikt u waarschijnlijk een verkeerde naam of u bent de 
dubbele punt (:) vergeten. 

Let op: In de definitie die Motorola geeft, hoeft er achter een 
label niets te staan; men kan een label ook alleen op een regel 
zetten. Dit werkt niet bij de Seka assembler: deze zal melden dat 
dit kommando niet bestaat (dit komt omdat er een dubbele 
punt achter moet) . 

REGISTERS 

Voordat we echt kunnen beginnen met programmeren, moet u 
eerst iets weten over de verschillende registers van de 68000 
microprocessor. Zoals al eerder gezegd heeft de 68000 ver- 
schillende registers. Deze dienen als tussengeheugen waar we 
tijdelijk waarden onder kunnen brengen. Er zijn acht datareg- 
isters aanwezig (DO t/m D7) en acht adresregisters (A0 1/ m A7) . 
Hierbij is A7 een afwijkend register. De dataregisters en de 
adresregisters zijn 32 bits breed en kunnen dus met lange 
woorden worden aangesproken; uiteraard kan men ook een 


woord of een byte adresseren. 

De dataregisters worden voor allerlei data gebruikten daarnaast 
ook voor de zogeheten library-funkties waar we een andere keer 
op terugkomen. De adresregisters bevatten meestal pointers 
naar tabellen met meerdere waarden, of naar adressen waar 
meer informatie aanwezig is (daarbij kunt u alleen woorden of 
lange woorden gebruiken). 

Het register A7 dient als stapelregister (SP=Stackpointer) . Het 
houdt bij welke data het laatst binnenkomt en er, vanwege het 
karakter van een stapel, het eerst uitgaat. Denk maar eens aan 
een stapel borden: u legt er borden bovenop en haalt ze er ook 
weer van boven af. Dit systeem staat in de literatuur bekend als 
LIFO: Last In, First Out. 

Soms is het belangrijk om de waarden die zich in de registers 
bevinden weg te zetten voordat ze in een andere subroutine 
worden veranderd. Men kan de waarden dan op de stapel zetten 
(naar het stapelregister verschuiven en ze aan het einde van de 
subroutine weer terughalen) . 

MOVEM.L D0-D7/A0-A6,-(A7) ;registers bewaren! 

MOVEM.L (A7)+,D0-D7/A0-A6 ;registers terugzetten! 

Denk erom dat u niet de SP (A7) verschuift naar de SP (A7) ! In 
plaats van A7 mag men bij de Seka assembler ook SP ingeven. 

Het statusregister (SR) bevat de status van de 68000 processor. 

De status wordt weergegeven in een woord en is zeer belangrijk 
voor de 68000. Dit 16 bits woord kan weer worden onderver- 
deeld in een userbyte en een systembyte. 

Het userbyte (het onderste gedeelte van het statusregister): 

Bit Naam Toelichting 

0 Carry dit bit wordt geinverteerd (omgekeerd) na aftrekken. 

1 Overflow dit bit wordt gezet (1) indien de uitkomst van een 

berekening groter is dan in het register past. 

2 Zero wordt gezet (1) indien een berekening 0 oplevert. 

3 Negativ als deze 0 is, is de uitkomst positief; indien 1 negatief. 

4 Extended wordt gelijk aan de Carry bij rekenkundige opdrachten. 

5-7 - worden niet gebruikt! 

Nu volgt het bovenste gedeelte van het statusregister (de sys- 
tembyte). Deze bevat onder andere de gegevens voor de inter- 
rupts en de prioriteiten. 

Bit Naam Toelichting 

8 10 deze drie registers dienen samen te worden gebruikt om 

9 II aan te geven welke interrupt aanvraag niveau's (er zijn 

10 12 er 8) zullen worden doorgegeven aan de 68000 processor. 

Er wordt met maskers gewerkt. Als er 100 in de drie bits 
wordt gezet worden de interrupts niveau 7 s 4 en lager 
buiten werking gezet. 

11-12 - worden niet gebruikt! 

13 S In deze bit staat in welke mode de processor zich op dit 

moment bevind. Als de bit 0 is werkt de processor op dat 
moment in de user mode, indien 1 dan bevindt de processor 
zich in de supervisor mode. Bepaalde instrukties zijn 
alleen mogenlijk in de supervisor mode. Iedere mode heeft 
zijn eigen stackpointers , dit is belangrijk als er tussen 
wordt geschakeld. 

14 - wordt niet gebruikt! 

15 T Het T bit wordt gebruikt om de processor in de Tracé mode 

te zetten. In de tracé mode kan de status van de processor 
na ieder stapje worden bekeken (processor werkt stapje 
voor stapje). 

Het is niet verstandig het S-bit zomaar te veranderen; dit kan de 
processor beter uit zichzelf doen. Normaal gesproken bevindt 
de 68000 processor zich in de user mode. 

SYMBOLISCHE TAAL 

In assembler zijn de getallen vervangen door (meestal afgekorte) 
Engelse woorden. We beginnen met het meest gebruikte kom- 
mando: ‘MOVE’. Dit betekent in het Nederlands ‘schuif. Dit is 
ook meteen wat het kommando doet: er kunnen waarden op 



AMIGA MAGAZINE 


verschillende manieren worden verschoven: 

- Dataregister naar dataregister 

- Adresregister naar dataregister 

- Dataregister naar adresregister 

- Adresregister naar adresregister 

- Van een register naar een label en weer terug 

- Een adres uitlezen 

Binnen het MOVE kommando kan men ook nog optellen (zie 
voorbeeld) . Daarbij kan men achter MOVE aangeven of het een 
byte, word of long word moet zijn (dit kan ook nog in het MOVE 
kommando zelfbij het optellen van registers worden gedaan). 
Voorbeelden: 

MOVE . L #5, DO ;zet de waarde 5 in register DO (32 bits) 

MOVE . W #$F,A2 ;zet de waarde $F in register A2 (16 bits) 

MOVE . B $BFE001,D1 ;Lees het adres $BFE001 uit en zet de waarde 

;in Dl (8 bits) 

MOVE . L 5 ( AO , DO . W) , DO ; getal op adres 5+A0+D0 naar DO (32 bits en 
de waarde in DO is 16 bits) 

MOVE . W SR,A5 ;de inhoud van het status register naar A5 schuiven 

De adresregisters worden ook wel gebruikt om een tabel daar- 
heen te ‘moven’. 



Voor cc kunnen we meerdere dingen invullen. Hier volgt een 
opsomming: 


cc 

betekenis 

wiskundig 

Engels 


T 

altijd waar, hetzelfde als BRA 


True 


F 

nooit waar 


False 


Hl 

groter dan 

> 

HIgher 


LO 

kleiner dan 

< 

LOwer 


HS 

groter dan of gelijk 

>= 

Higher or Same 


LS 

kleiner dan of gelijk 

<= 

Lower or Same 


NE 

ongelijk aan 


Not Equal 


EQ 

gelijk aan 

- 

EQual 



Hier wordt een voorbeeld gegeven van meerdere mogelijkhe- 
den die het MOVE kommando heeft: voorbeeld 1: 


CLR.L DO 

MOVE . L #tabel , AO 

MOVE . W ( AO ) , DO 


MOVE.W 1 ( AO , DO ) , Dl 

Tabel: 

DC.W 2 


DC.W 1,2,3 


;D0 schoonmaken (32 bits); alleen bij data registers 
.-pointer (AO) wijzen naar het begin van de tabel 
; Eerst waarde van tabel naar DO verplaatsen. Dit 
;gebeurt indirekt (er staan haakjes om AO). 

;De haakjes kunnen er alleen omheen bij adres 
.•registers. Dit houdt in dat men niet het getal 
;wat in AO staat moet verplaatsen maar het 
; getal wat op het adres staat wat zich in AO bevindt 
;moet in DO worden gezet, in ons geval is dat 2. 
;deze haalt het getal op dat zich bevindt in het 
; adres 1+(A0+D0) = l+tabel+2 - tabel+3 
;Dit wordt dus het laatste getal namelijk 3 
;hier volgt de tabel die waardes bevat. 

,-define constant 2 — > konstante en/of variabelen 
; definiëren 


Het CLR kommando kan een dataregister schoonmaken. Als er 
geen B, W of L achter staat, zal de computer er van uit gaan dat 
we W bedoelen. Dit gebeurt ook bij de andere kommando’s. 
Het CLR kommando heeft hetzelfde effekt als: 


MOVE.W #0, DO 

Het enige voordeel is dat het CLR kommando sneller funktio- 
neert. Let er wel op dat het CLR kommando alleen werkt met 
dataregisters. 

Het eerste gedeelte na het MOVE kommando wordt de opera- 
tiekode genoemd (daar gaat iets mee gebeuren) en dient door 
middel van een komma te worden gescheiden van de operand 
(daar komt het resultaat terecht) . Een matje (#) voor een getal 
(hier de operatiekode) betekent dat alleen het getal naar het 
register dat achter de komma staat (operand) wordt verschoven. 


IF...THEN 

In assembler is het uiteraard ook mogelijk om met voorwaarden 
te werken. Dit is heel eenvoudig. Het kommando daarvoor is: 
CMP (CMP=CoMPare, dit is Engels voor ‘vergelijk’). Hiermee 
komen we terug bij het statusregister (SR) dat zojuist is behan- 
deld. Men vergelijkt eerst iets en als dat klopt wordt de Z-vlag van 
het statusregister 1 (true) gemaakt. Klopt iets niet, dan staat er 
op dezelfde plaats een 0 (not true). Nu hoeven we alleen nog 
maar te kijken wat er gebeurd is. We gebruiken daarvoor Bcc 
(B=Branch, cc=Condition Code). 


MOVE.W #5 , AO 
CMP.W #5 , AO 
BEQ waar 


;zet de waarde 5 in AO 
.•vergelijk AO roet de waarde 5 
; indien gelijk (equal) ga dan 
;naar het label 'waar' 


In voorbeeld 1 wordt naar het label ‘waar’ gesprongen, 
voorbeeld 2: 


MOVE . L #$F0FF,A2 
MOVE . L #$00FF,A3 
MOVE . L #61695, A4 
CMP.L A2,A3 
BEQ gelijk 
CMP.L A2,A4 
BEQ klopt 


; waarde in A2 
.•waarde in A3 
; waarde in A4 

; vergelijk de registers A2 en A3 

; indien gelijk spring dan naar het label 'gelijk' 
.•vergelijk de registers A2 en A4 
; indien juist ga dan naar het label 'klopt' 


Het programma zal bij de eerste CMP ‘not true’ terug krijgen. 
Dit houdt in dat de waarde $F0FF niet gelijk is aan $00FF; dit 
klopt inderdaad. Er wordt dus niet naar het label ‘gelijk’ gespron- 
gen. Vervolgens wordt de volgende CMP behandeld en deze 
klopt wel: de waarde $F0FF is gelijk aan de decimale waarde 
61695. De Z-vlag wordt 1 . Er zal nu naar het label ‘klopt’ worden 
gesprongen. 

Men kan dus registers met registers vergelijken of waarden met 
registers vergelijken. Men kan de compare instruktie met adres- 
en dataregisters gebruiken. Met CMP en Bcc is de IF...THEN lus 
van BASIC na te bootsen. De compare instruktie kan als byte, 
woord of lang woord worden geadresseerd. 

Als een vergelijking waar is, wordt de Z-flag gezet. Die kan 
worden getest met de verschillende Branch instrukties (Bcc). 

Volgende keer gaan we met echte programma’s werken. De 
andere kommando’s zullen dan langzaam maar zeker duidelijk 
worden. En vergeet niet: hoe meer u oefent des te meer u leert... 
Zend uw reakties, vragen en aanmoedigingen naar de redaktie 
van dit blad onder vermelding van ‘assembler’. We wensen u een 
prettige zomervakantie. 

Hans van der Pol is student. 



AMIGA MAGAZINE 



D 


e spelfanaten onder ons die 
hun karriëre in het grijze 
verleden zijn begonnen op de 
Commodore 64 (Papa, wat is 
dat: een Commodore 64? Stil jongen, 
papa zit even te multitasken!), kennen 
ongetwijfeld het spel “Kennedy Ap- 
proach”. Dit briljante spel van MicroProse 
wordt vooral gekenmerkt door de per- 
fekte spraaksynthese die de computer ten 
gehore brengt. 

Deze spraak blijft niet beperkt tot het 
obligate “Game Over”, maar speelt in het 
spel een funktionele rol bij de kommu- 
nikatie tussen de verkeerstoren en de 
vliegtuigen in het gebied. In “Kennedy 
Approach” vervult men namelijk de rol 
van een verkeersleider op een vliegveld. 


HOGE VERWACHTINGEN 

Na lang wachten en diverse malen uitstel 
is Kennedy Approach dan eindelijk lever- 
baar voor de Amiga. Met de Commodore 
64 versie van dit spel nog onuitwisbaar in 
het geheugen gegrift, werd vol spanning 
de Amiga-versie geladen. Dank zij de veel 
betere grafische mogelijkheden en de 
superieure geluidschip van de Amiga 
moest het spel nog aanmerkelijk veel beter 
klinken, dachten wij in onze onschuld. 
Deze illusie werd echter wreed verstoord. 
Het beeld is weliswaar wat rustiger dan in 
de Commodore 64 uitvoering, maar de 
kwaliteit van de gesproken kommando’s 
op de Amiga is ver beneden peil. Ook 


Kennedy Approach 

firma: MicroProse Software 
besturing: joystick, muis, toetsenbord 
prijs: ƒ 89,50 

distributie: Home Software Benelux 


andere elementen zijn uit de Amiga-ver- 
sie weggelaten. Zo kent het spel geen 
demo-mode meer en is het ook niet langer 
mogelijk om aan de vliegtuigen te vragen 
met welke manoeuvre ze bezig zijn. 

Het wordt misschien wat eentonig, 
maar ook de mogelijkheid om de ver- 
richtingen in het afgelopen spel nog eens 
de revue te laten passeren en deze des- 
gewenst op diskette te saven schittert bij 
de Amiga versie door afwezigheid. 

SPITSUUR 

Voor de lezers die zich door bovenstaande 
kritiek niet uit het veld laten slaan, zullen 
we het idee achter Kennedy Approach 
toch even uit de doeken doen. Het is 
namelijk op zich een uitstekend spel. De 
speler krijgt de rol van luchtverkeerslei- 
der. Hij begint als leerling op de rustige 
luchthaven van Atlanta. Door het opdoen 
van voldoende ervaring kan hij vervol- 
gens opklimmen tot verkeersleider op 
het vliegveld van New York, waar hij het 
verkeer tijdens het spitsuur in goede banen 
moet zien te leiden. 

U kunt van ons aannemen dat dit een 
zenuwslopend beroep is. Niet alleen moet 



GAMES 


men ervoor zorgen dat de vliegtuigen 
voldoende afstand tot elkaar bewaren, 
maar ook mogen de vertrekkende vluch- 
ten niet te veel vertraging oplopen (deze 
laatste instruktie is inmiddels voor char- 
tervluchten gedurende de vakantieperi- 
ode ingetrokken). 

PANIEK 

Naast dit alles moet men er ook nog eens 
op toezien dat de uitgaande vliegtuigen 
het luchtruim, dat onder de kontrole van 
de speler valt, op de juiste plaats en op de 
juiste vlieghoogte verlaten. Voorwaar, 
zeker op de drukkere vliegvelden, geen 
baantje om ontspannen bij onderuit te 
zakken. Het vereist veel planning en 
koelbloedig optreden om alle vliegtuigen 
onder kontrole te houden. Zeker in gebie- 
den waar men gelijktijdig het verkeer voor 
twee dicht bij elkaar gelegen vliegvelden 
moet leiden. 


En dan, net op het moment dat het vlucht- 
schema voor de komende minuten tot in 
de puntjes is gepland, komt er een 



alarmmelding binnen van een piloot wiens 
brandstof bijna op is. Het is dan zaak om 
in alle ontstane paniek het hoofd koel te 
houden en het hele schema weer om te 
gooien. Een neergestort vliegtuig staat nu 
eenmaal wat slordig in het landschap. 
Bovendien zal de verwrongen hoop staal 
een struikelblok vormen voor het bereiken 
van een hogere sport op de maatschappe- 
lijke ladder. 







AMIGA MAGAZINE 


Naast al deze problemen wordt men op 
de hogere niveaus bovendien geplaagd 
door onweersbuien. Om het geheel nog 
iets ‘eenvoudiger’ te maken, kan men ook 
nog verschillende types toestellen ver- 
wachten. Hierdoor moet de verkeerslei- 
der tevens rekening houden met de snel- 
heid van de verschillende vliegtuigen. 
Enfin, u begrijpt het waarschijnlijk al: 
Kennedy Approach is een spel waaraan u 
de handen vol heeft. 

SPEUDEE 

Het idee achter Kennedy Approach is 
zonder enige terughoudendheid uitste- 
kend te noemen. Vooral gedurende de 
wat drukkere perioden op de grotere 
luchthavens zal het menig zweetdruppeltje 
kosten om bijna-botsingen te voorkomen 
en zowel het binnenkomende als uit- 
gaande verkeer onder kontrole te houden. 
Het is echter onbegrijpelijk dat men voor 
dit spel zo bitter weinig aandacht aan de 
spraaksynthese heeft besteed. Waarom 
men bovendien een aantal andere opties 
die de Commodore 64 versie van Ken- 
nedy Approach wel bevat domweg heeft 
weggelaten, is ons een volslagen raadsel. 
Gebrek aan geheugenruimte lijkt ons niet 
echt de oorzaak. 

Een feit dat we zeker niet onvermeld willen 
laten, is de beveiliging die MicroProse 
voor dit programma heeft toegepast. Dit 
is de inmiddels bekende methode om 
naar een bepaalde kode uit de handlei- 
ding te vragen. Het feit dat de handleid- 
ing slechts de kodes vermeld voor de 
Commodore 64 en de Atari (waarbij men 
voor de Amiga versie dan de Atari kode 
nodig heeft) is nog tot daaraan toe. Hoogst 
irritant vinden we echter dat we na iedere 
ronde, die zo’n 10 tot 15 minuten duurt, 
opnieuw een kode moeten invoeren. 

EXCUUS 

U merkt het waarschijnlijk al: we blijven 
wat moeite houden met deze uitvoering 
van Kennedy Approach. Het is op zich 
een briljant spel, maar gaat in de afwerk- 
ing mank aan een aantal gebreken. 
Persoonlijk vonden we de Amiga-versie 
van het spel een uitstekend excuus om de 
Commodore 64 weer gebruiksklaar te 
maken. Het was een genoeglijke avondja, 
dank u. 

Iedereen die nog in het bezit is van de 
antieke 64 en overweegt Kennedy Ap- 
proach aan te schaffen, zou toch eerst 
eens de Commodore 64 uitvoering 
moeten horen. 



edereen die de Engelse zender 
BBC op de televisie kan ont- 
vangen, zal daarop wel eens een 
snookerwedstrijd hebben gezien. 
Bij deze typisch Engelse vorm van biljar- 
ten speelt men met 15 rode ballen die elk 
een waarde van één punt hebben. Daar- 
naast telt het spel, afgezien van de witte 
speelbal, nog zes ballen met een andere 
kleur, te weten geel, groen, bruin, blauw, 
rosé en zwart. Deze laatste zes ballen 
worden in het spel aangeduid als de 
“colours” en ze hebben een oplopende 
waarde van twee tot en met zeven punten. 
De rode ballen worden bij het begin van 
het spel in de vorm van een pyramide 
geplaatst, terwijl de zes “gekleurde” bal- 
len ieder een eigen positie hebben. Aan 
de rand van het biljart, in de vier hoeken 
en in het midden van beide lange zijden, 
zijn gaten aangebracht: de “pockets”. De 
bedoeling van het spel is om de ballen in 
een bepaalde voorgeschreven volgorde 
in één van de zes “pockets” te spelen. 
Fouten, zoals het raken van de verkeerde 
bal of het in een gat spelen van de witte 
speelbal, worden bestraft. De beurt van 
de speler is dan afgelopen en de tegen- 
stander krijgt, afhankelijk van de gemaakte 
fout, minimaal vier en maximaal zeven 
punten toegekend. 

GENOEG PLAATS 

Gezien de veelheid aan ballen en kleuren 
zal het niet veel verbazing wekken dat 
deze tak van sport pas echt populair werd 
bij de komst van de kleurentelevisie. Ook 
in Nederland begint het er op te lijken dat 
de opkomst van dit spel nauwelijks meer 
is te stuiten. De gelegenheden waar men 
“Snooker” kan spelen schieten haast als 
paddestoelen uit de grond. 

Aan de aanschaf van een snookertafel 
kleven twee problemen. Om te beginnen 
is er het obstakel van de aanschafprijs, 


(zo’n 20.000 tot 25.000 gulden). 
Heeft men echter voor een schap- 
pelijk prijsje een tweedehands 
snookertafel op de kop weten te 
tikken, dan steekt het tweede 
probleem de kop op. Het gevaarte 
is namelijk twee meter breed en 
maar liefst vier meter lang. Ergo, 
waar laatje zo’n kolos? 

Gelukkig voor de snooker lief- 
hebbers biedt het Amiga beeld- 
scherm uitkomst voor het oplossen van 
genoemde problemen. Sinds kort is er 
namelijk ook voor de Amiga een snooker- 
spel leverbaar. 

Behalve het originele snooker bevat dit 
spel nog een aantal andere biljart varian- 
ten, waaronder het Amerikaans “pool” en 
zelfs de hier in Nederland meer gespeelde 
vorm van biljarten met twee witte en een 
rode bal. Kortom, voor ons reden genoeg 
om het groene laken eens van dichtbij te 
inspekteren. 

TEGENSTANDER OP MAAT 

Het belangrijkste bij dit soort spellen is 
natuurlijk altijd de vraag hoe dicht de 
realiteit wordt benaderd. Een biljartspel 
waarbij de ballen een eigen leven lijken te 
leiden, zal nu eenmaal niet al te veel 
spelers boeien. Gelukkig scoort Steve Davis 
op dit punt ruim voldoende. Het vereist 
weliswaar de nodige oefening voordat men 
de ballen suksesvol in de gaten kan laten 
verdwijnen, maar wanneer men het spel 
eenmaal in de vingers heeft, blijkt dat de 
speelbal goed kan worden bestuurd. De 
speler kan gebruik maken van alle ele- 
menten die beslissend zijn voor een 
geslaagde stoot. Zowel de richting, de 
stootkracht als het effekt zijn volledig naar 



Steve Davis World Snooker 

firma: CDS Software Ltd. 
besturing: muis, prijs: ƒ 79.50 
distributie: Home Software Benelux 



51 


MAXBARBER 







AMIGA MAGAZINE 


wens in te stellen. 

Als extra hulpmiddel kan men de omge- 
ving van de zes “pockets” op het beeld- 
scherm vergroten, waardoor het richten 
nog accurater kan geschieden. Hiermee 
zijn de mogelijkheden echter nog niet 
uit-geput. Het spel kent namelijk ook nog 
een oefenmodus, waarbij door middel 
van lijnen de loop van de ballen wordt 
voorspeld. Tevens is het mogelijk om 
ballen zelf op het laken te plaatsen, waar- 
door het trainen van bepaalde stoten net 
zolang kan worden herhaald als men wil. 
Als de speler geen tegenstander kan vin- 
den, is het ook mogelijk om het tegen de 
computer op te nemen. Hiervoor zijn zes 
verschillende moeilijkheidsgraden be- 
schikbaar, oplopend van beginner tot aan 
het niveau van Steve Davis zelf. 

DUIDELIJKE KWALITEITEN 

Door middel van de heldere (Engelstalige) 
handleiding die Steve Davis World 
Snooker begeleidt, zal het leren bedie- 
nen van dit spel geen problemen ople- 
veren. Ook aan spelers die niet op de 
hoogte zijn van de spelregels van snooker 
is gedacht. De regels van het snooker spel, 
alsmede alle biljart varianten die men met 
behulp van dit spel kan beoefenen, wor- 
den kort en bondig uitgelegd. 

Steve Davis World Snooker is een spel met 
duidelijke kwaliteiten. Geluidstechnisch 
en grafisch en is het spel natuurlijk niet 
spektakulair. Van een aantal gekleurde 
ballen op een groen laken is nu eenmaal 
niet veel meer te maken dan een aantal 
gekleurde ballen op een groen laken. 
Het geluid blijft niet uitsluitend beperkt 
tot het getik van ivoor tegen ivoor. Door 
middel van een gedigitaliseerde stem komt 
de scheidsrechter van tijd tot tijd tussen- 
beide. Jammer is hierbij wel dat het geluid 
slechts via één kanaal wordt weergegeven . 
Tijdens het spelen konden we ons niet 
aan de indruk onttrekken dat de compu- 
tertegenstander op het beginnersniveau 
slecht tegen zijn verlies kan. Tot aan het 
moment dat de speler zo’n 25 punten 
heeft gescoord, mist de computer regelma- 
tig de meest simpele ballen. Vanaf dat 
moment slaat de computer echter mees- 
tal toe door een serie moeilijke ballen te 
scoren. Dit probleem heeft men natuurlijk 
niet wanneer men het tegen iemand 
anders opneemt. Persoonlijk vinden wij 
bij dit soort spellen een echte wedstrijd 
echter veel boeiender, zodat het valsspe- 
len van de computer wat ons betreft geen 
bezwaar is. Kortom, de liefhebbers van 
snooker raden we aan om eens naar dit 
spel te kijken. 


V 


an snooker is het slechts een 
kleine stap naar Midget Golf. 
Een midget golf baan bestaat 
namelijk ook uit een speelvlak 
dat door opstaande randen wordt omge- 
ven. Alleen wijkt de vorm van dit speelvlak 
beduidend af van een snookertafel. 
Hebben we bij een biljarttafel te maken 
met een rechthoekig oppervlak, een 
midget golf baan kan de meest fantas- 
tische vormen hebben. 

Afgezien van dit duidelijk in het oog sprin- 
gende verschil zijn de overeenkomsten 
tussen midget golf en biljarten groot. In 
beide spelen moet men proberen een bal- 
letje in een gat te spelen, waarbij men 
gebruik moet maken van de randen van 
het speelvlak om de bal onder de juiste 
hoek in de richting van het doel te spelen. 
De winnaar is degene die het minste aantal 
slagen nodig had om het balletje in het 
gat van de laatste “hole” te spelen. 


OVERTUIGEND 

De banen bij midget golf zijn zonder 
uitzondering rijkelijk voorzien van aller- 
lei hindernissen die men moet nemen. 
Zany Golf is hierop geen uitzondering. 
Integendeel: de negen verschillende 
“holes” van dit spel doen de titel alle eer 


ZanyGolf 

firma: Electronic Arts 
besturing: muis. prijs: ƒ 89,50 
distributie : Home Software Benelux 


aan. Behalve de traditionele windmolen 
bevat Zany Golf bijvoorbeeld ook een 
baan waarbij men een stuiterende ham- 
burger moet ontwijken. 

Zany Golf kan door één tot vier spelers 
gespeeld worden. De banen worden in 
een geforceerd 3-D perspektief getoond, 
hetgeen zeer overtuigend overkomt. De 
banen zijn groter dan het beeldscherm, 
maar men krijgt voordat de eerste slag 
gedaan wordt een plattegrond van de 
hele “hole” te zien. Bovendien is het 
mogelijk om tijdens het spel de gehele 
“hole” te bekijken door de baan te scrol- 
len. 

De banen zijn met veel oog voor detail 
aangelegd. Hetscrollen van de baan nadat 
de bal is geslagen, had in onze ogen ech- 
ter wel wat vloeiender mogen verlopen. 

ENGELTJE 

Voor elke “hole” krijgt men een bepaald 
aantal pogingen. Indien men er niet in 
slaagt de bal binnen het daarvoor gel- 
dende aantal slagen in het gat te spelen, 



MAXBARBER 






AMIGA MAGAZINE 


dan is het spel afgelopen. Hier staat te- 
genover dat de speler zo nu en dan bo- 
nusslagen kan verdienen. Deze gelegen- 
heden dienen zich in drie verschillende 
vormen aan: Voor de aan vang van som- 
mige holes wordt gemeld dat een bepaalde 
aktie een extra slag oplevert. Bij baan één 
is dit bijvoorbeeld het spelen van de bal 
tussen de molenwieken door. Twee an- 
dere bonussen verschijnen op volkomen 
onvoorspelbare momenten in de vorm 
van een tijdbonus en een engeltje. Door 
respektievelijk de bal snel genoeg in het 
gat te spelen, of het engeltje met de bal te 
raken, verdient men extra slagen. 
Gelukkig worden de slagen die men niet 
nodig had getransporteerd naar de vol- 
gende ronde. 

De besturing geschiedt geheel met behulp 
van de muis. Door de muisknop in te 
drukken en de muis te bewegen, ver- 
schijnt een stippellijn achter de bal. De 
lengte van deze stippellijn bepaalt de 
kracht waarmee de bal wordt geslagen. 
Deze wijze van besturen versterkt de over- 
eenkomst met biljarten nog meer. 

Het spel kan zonder problemen op 
harddisk worden geïnstalleerd. Voor het 
opstarten van het spel vanaf de harddisk is 
het echter wel noodzakelijk om de origi- 
nele diskette in de diskdrive te plaatsen. 



KNAP WERK 

Zany Golf is een knap in elkaar gestoken 
stukje programmeerwerk. De banen zien 
er goed uit en worden allemaal opgevro- 
lijkt door hun eigen opgewekte deuntje. 
Andere geluidseffekten zijn nagenoeg 
afwezig. 

Helaas telt het spel slechts negen holes, 
waardoor we betwijfelen of Zany Golf echt 
lang zal boeien. Hopelijk verschijnen er 
nog data-diskettes met meer banen ! Nadat 
men alle holes heeft gespeeld, kan men 
natuurlijk nog wel proberen om het to- 
tale parcours in zo weinig mogelijk slagen 
te ronden. 



o 


ndanks alle ervaringen die de 
menselijke soort in het verle- 
den heeft opgedaan, is men 
wederom het slachtoffer ge- 
worden van zichzelf. Wetenschappers op 
de planeet Denaris hebben machines ge- 
maakt die zo gekompliceerd zijn, dat de 
mensheid ze niet meer onder kontrole 
kan houden. Het gevolg: muiterij onder 
de machines. De Denarianen hebben 
getracht de machines met een nucleaire 
raket te vernietigen. Alleen had niemand 
kunnen voorzien dat de machines, met 
een kracht als nooit te voren, als een 
phoenix uit hun as zouden herrijzen. Nu 
de Denarianen gevangen zitten in een 
ondergronds verdedigingscomplex heb- 
ben ze nog maar één hoop en dat is de 
speler. Zijn doel is het kwaad te vernieti- 
gen en de bewoners van de planeet hun 
vrijheid terug te geven. Dat alles met hulp 
van de DS-H75 Eagle Fighter, een hi-tech 
ruimteschip met de nieuwste apparatuur. 


vraagt de machine om disk twee in de 
drive te schuiven. Een hevig gekraak 
weerklinkt na een druk op de spatiebalk; 
was dit de Rainbow-Arts leeskop-wasbeurt? 
Al gauw verschijnt het flitsende Denaris- 
logo met een heftige gongslag. Na van 
deze schrik bekomen te zijn, worden onze 
ogen en oren vertroeteld door een goed 
stuk muziek en twee laserpistolen die met 
elkaar in kontakt staan door een bibbe- 
rende laserstraal. Door de joystick omhoog 
of omlaag te duwen, wordt de inmiddels 
al verslaafde speler in staat gesteld een 
keuze te maken tussen spelen met één of 
twee personen of een bezichtiging van de 
‘hall of fame’. 

Na een ferme slag op het knopje van uw 
joystick dooft het beeld. Een zoemer at- 
tendeert u erop dat uw DS-H75 Eagle 
Fighter vliegklaar is. Nu breekt de hel los. 
Kort na zwijmelend uwjoystick te hebben 
gepakt klinkt het treurige ‘game-over’ 
muziekje. 


BIJZONDER VERSLAVEND 

U heeft het al gehoord: alweer een 
schietspelletje. Maar deze keer wel bijzon- 
der verslavend. ‘Welcome to Denaris’, zo 
klinkt een geheimzinnige stem uit de 
luidspreker. Een semi-kerkorgel zorgt voor 
de begeleiding. Na een tijd (geen tijdJE) 


Denaris. firma: Rainbow Arts 
besturing, joystick 
prijs: ƒ 89.- 

bij o.a.' US Action. Eindhoven 040 - 433320 


Daaruit blijkt ook de keiharde spel-werke- 
lijkheid. Na vier dagen intensief spelen, 
kwamen wij nog niet verder dan level drie. 
Deze moeilijkheidsgraad is geen reden 
om bij de pakken neer te zitten: de moti- 
vatie is zeer hoog. Dit wordt bevorderd 
door de soepele besturing, de vele extra’s 
die uw ruimteschip uitbreiden en de zeer 
goede grafiek en animatie. 


53 


MAXBARBER 


JOHANNES KEUKELAAR 









AMIGA 


\>. 




DIGI-VIEW GOLD 

K/euren Video Digitizer 




ft Digitaliseert Video beelden in alle 4096 
Amiga kleuren ! 

ft Kan maar liefst 2,1 miljoen kleuren in het 
geheugen bevatten, zodat het mogelijk 
wordt om ogenschijnlijk 100.000 kleuren 
op het beeld te verkrijgen ! 
ft De exclusieve HAM Hold-and-Modify 
mode biedt u extreem gedetailleerde 
beelden! 

ft Gedigitaliseerde beelden kunt u 
uitprinten, animeren, overbrengen, 
opslaan of manipuleren met alle IFF 
compatibel programma’s! 


o* 


,^ v 


-ie' - 


kii 


f 599, 


Rechtstreeks aan te s tuiten op A500/Z000 


GENDER CHANGER voor aansluiting op A1000 
DIGI-PAINT (4096 KLEUREN PAKKET) 


f 79,- 
f 149,- 


TELETEXT DECODER 
& TV TUNER 


Verander uw Amiga systeem in een zeer geavanceerde TV met 16 
voorkeuzezenders en Teietext / 
ft Met het uitgebreide software pakket 

■WUHiW Pi SP la 


wandelt u zeer gemakkelijk door 
alle pagina’s heen met een snelheid 
die vele malen hoger ligt dan bij 
een normale TV met Teietext. 

☆ De 16 voorkeuzezenders zijn 
eenvoudig in te stellen en te 
bedienen. 

ft PRINTEN, SAVEN en LADEN van 
Files in het zeer handige IFF— 
formaat is natuurlijk ook mogelijk. 

ft Inclusief uitgebreide handleiding en 
kabels ! 


Load 
Save (Comp 
Save < IFF > 


SpeaJk 

Proflran a Ssquen 
Run a Sequence 


No of Di 
Retune 
About 
Qui t 


,f 799,- 


The Works 


PBO SOUND DESIGNER STEREO 

Nu met 
MIDI 

software ! 

f 299 - 




☆ Stereo Sound Sampler ! 

■if Bevat ongelooflijke functies voor het opnemen en manipuleren van records ! 
ft 4 samples tegelijkertijd afspelen ! 
ft Volledig IFF compatibel ! 
ft Nu met uitgebreide MIDI software ! 

AUDIO DIGITIZER TRILOGIC 


ft Werkt samen met de meest bekende Sound Digitizer software ! 
ft Input niveau volledig instelbaar, van 50mv max tot ,25v RMS max. 
ft Compleet met alle benodigde kabels, dus direct te gebruiken ! 

☆ Met uitgebreide handleiding ! ■ ■ ♦ “1 «j 

van f 149 - nii T lOJ, 


CAT & KORSH 


Cat & Korsh International 

Evertsenstraat 5 

2901 AK Capelle a/d IJssel 


Amiga Diskdrives 


Nu ook met Track display !! 


Tijdelijk GRATIS BOOTSELECTOR of f 29 - korting bij aankoop van een diskdrive, 
aktie geldig t/m 15 juli 1989. 




Master 3 1/2" 

ft Afsluitbare diskopening ! 
ft Doorgevoerde poort ! 

☆ Metalen behuizing ! 
ft Amiga kleurig ! 
ft Hoogwaardige kwaliteit ! 
met aan/uit schakelaar 

f 398,- 

Zonder aan/uit schakelaar 


Slechts 

f 378 - 


Track 3 1/2“ 

Master 5 1/4“ 

ft Geruisloos ! 

ft MS-DOS compatible ! 

ft Slimline uitvoering ! 

ft 40/80 tracks ! 

☆ Doorgevoerde poort ! 

☆ Aan/Uit schakelaar ! 

ft Aan/Uit schakelaar ! 

ft Doorgevoerde poort ! 

ft Amiga kleurig ! 

☆ Geruisloos ! 

ft Metalen behuizing ! 

ft Slimline uitvoering ! 

ft Met track display ! 

ft Metalen behuizing ! 

☆ Slimline uitvoering ! 

ft Amiga kleurig ! 

Slechts 

Slechts 

f VIQQ _ 

f 7IQQ _ 


Track 5 1/4" 

ft MS-DOS compatible 
ft 40/80 tracks ! 
ft Doorgevoerde poort ! 
ft Aan/Uit schakelaar ! 

☆ Slimline uitvoering ! 
ft Metalen behuizing ! 

☆ Amiga kleurig ! 

☆ Met Track display ! 


Slechts 

f 598, 


Yamaha MIDI Keyboard 


ft Keyboard ! 
ft MIDI Interface ! 
☆ MIDI software ! 
ft Kabels ! 
ft Handleiding ! 


De complete set voor 


YAMAHA SHS-10 FM 

Hang de YAMAHA SHS-10 om je nek en speel de 
sterren van de hemel. 

Deze droom van een synthesizer heeft een uitgebreide 
ritme-sektie in huis en speelt 25 verschillende 
instrumenten. 

Zo te gebruiken, maar kan ook direct op je versterker of 
COMPUTER worden aangesloten (MIDI OUT). 

MIDI MUSIC MANAGER 

Het eerste professionele MIDI pakket voor Amiga. 

8 realtime MIDI tracks geheel tot je beschikking !! 

MIDI INTERFACE 

midi in, midi thru en 3x midi out 


slechts 


f 399,- 


Yamaha SHS-10 FM keyboard f 249,- 
Midi Music Manager f 249,- 

Midi Interface A500/2000 f 179,- 

Midi Interface Al OOO f 179,- 


[SKYLINE Nieuw /{ 
20MB HARDDISK 

A500/1 000/2000 & PCI 


FLATBED A4 SCANNER 

SCANNER, COP/ER EN PRINTER IN EEN !! 


I ft Supersnel, 390 kByte/s ! 

I ft Splinternieuwe, verbeterde ALF 
software !!! 

I ft Incl. veel utility software ! 

I ☆ Automatische mount list editor ! 
I ft Instelbare schrijfbeveiliging ! 


slechts 


f 1299,- 


Is meer dan zo maar een combinatie van een tekstverwerker, spreadsheet en database. 

Is een volwaardig geintegreerd tekstverwerker, spreadsheet en database programma. 

Is EEN compleet systeem. 

Wordt geleverd op EEN disk. Dus nooit meer diskettes verwiselenU hoeft ook met steeds 
opnieuw een nieuwe handleiding met nieuwe commando’s leren. 

Werkt met dezelfde pull down menu’s voor de verschillende modules waaruit het 
programma is opgebouwd. v/AAr -f QQQ I 

Zomervoordeel !! nu van T h-oU, - VUUI I Ov/C7 , I 


Zoek Hoek 

Eprom programmer 
G-2000 genlock 
C&K PAL genlock 
Digi View gold 
Teietext decoder 
Amiga 500 computer 
Philips CM8833 
Star NX1000 
Easyl tekentafel 
Amiga Muis 
TV Modulator 
Boot Selector 
Drive Switch (aan/uit) 

3-weg Drive selector 
51 2k uitbreiding A500 
51 2k kaart 

51 2k kaart + klok & sockets 
Printlink 

C64 emulator kabel 

Digi View update V3.0 

Digi Droid 

TVText 

TV Show 

De Luxe Sound 

Stereo Speaker systeem 

Digi Paint 

AX Magazine 

Amiga modems 

Marauder II 

Dos - 2 - Dos 

Super Virus Killer 

Quarterback 

Lombard RAC Rally 

Lancelot 


f 399,- 
f 3499,- 
f999,- 
f 599,- I 
f 499,- 1 
f 1249,-1 
f 749,- 1 
f 649,- 1 
vanaf f 999,- 
f 149,- 
f 89,- 1 
f29,- 
f69,- 
f89,- 
Bel !!! I 
f 59,- 1 
f 119,-1 
f 129,-1 
f 39,-1 
f49,- 
f 199,- 1 
f 249,- 1 
f 249- 1 
f 279,- 1 
f 99,-| 
f 149,- 
f39,- 
vanaf f 399,- 
f99,- 
f 149,- 1 
f 49,- 1 
f 189,-1 
f 89,- 1 
f6 


r Eopt j aanduiding 


Het nieuwste op scanner gebied nu binnen ieders handbereik 1 
I ft Met bewegende bovenplaat, zodat het ook mogelijk is om afbeeldingen uit boeken en 
tijdschriften te scannen. 

I ft Een oplossend vermogen van 200 Dpi en 16 grijstinten zorgen ervoor dat u beelden 
verkrijgt van zeer mooie kwaliteit. 

I ft Ideaal voor DTP toepassingen en voor het aanmaken van uw eigen beelden databank. 
I ft Scand binnen enkele seconden complete A4 pagina’s. Speciale zomeraktie 
I ☆ Instelbare intensiteit voor optimaal scan resultaat ! 

| ft Onmisbaar voor zowel zakelijk als Privé gebruik ! 

I ft Compleet met alle benodigde kabels en 
handleidingen ! 


van f 1999,- 


nu f 1399,- 


Meeneem artikelen ! 


Diskette boxen 
Cleaning disk 
Copiclip 
Stofkap 

Joystick/muis splitter 
Mousepad 


vanaf f 29- 
vanaf f 15,- 
f29,- 
vanaf f 25,- 
f39- 
f 19- 


Al deze produkten zijn verkrijgbaar bij uw 
plaatselijke CAT & KORSH dealer ! 

I of door overmaking van het juiste bedrag op giro 47.94.913 of Bank nr.: 50.39.93.190 
tnv Cat & Korsh, Rotterdam. 

Belgische bestellers: maak het juiste gulden bedrag over op bankrekening 
nr.: 721-54.06.237/30 Antwerpen (of stuur een brief met cheque). 

Onze producten worden snel en degelijk verpakt door de gehele Benelux verzonden. 

Met nadruk zijn dealer aanvragen uit Belgie welkom! 

U kunt onze producten ook telefonisch bestellen. Bel de BESTELLIJN van Cat & Korsh 
International: _ _ ^ 

010-4507696 


Bellen vanuit Belgie: 00-3110-4507696 

GEEN VERZENDKOSTEN BOVEN f 100,- bij vooruitbetaling (onder f 100,- plus f 5,-). 
Speciale condities voor scholen, verenigingen en bedrijven. 

FAX orders 010 -4507913 

Nieuw: Technische supportlijn open, uitsluitend op vrijdag 1: 010-4584469 



ODIJCT5 



AMIGA MAGAZINE 


D n 1976 werd door de Engelsman 
Mike Sutin de muzikale komedie 
“The Kristal Of Konos” 
gekreëerd. Het stuk bereikte 
echter niet het toneel. Vele jaren later, 
met de groeiende populariteit en het 
meegroeiende potentieel van de 16-bits 
computers, wilde Mike zijn musical 
omzetten in computervorm. Die compu- 
terversie is er nu, geprogrammeerd door 
het Engelse team Fissionchip, gepubli- 
ceerd door Addictive (een dochter- 
maatschappij van Prism Leisure Corpora- 
tion) en kortweg genaamd “The Kristal”. 



kristal proberen te komen om het uitein- 
delijk te bemachtigen. 


The Kristal 

firma: Addictive/Prism Leisure Corporation 

besturing: joystick en toetsenbord 

opm : ; het gebruik van meer dan één diskdrive 

wordt aanbevolen 

prijs: ƒ 1 1 9.50 

bij o.a.: US Action, Eindhoven 040 - 433320 


Deze hebben de gewoonte om hun raad 
in kryptische vorm aan Dancis te geven, 
om het hem nog moeilijker te maken. 
Dancis kan gevonden voorwerpen op- 
rapen, bekijken en gebruiken. De voor- 
werpen kunnen ook bewaard worden in 
de ‘inventaris’, een onderdeel van het 
scorebord onderaan het beeldscherm, 
waar ook de status van Dancis, zijn 
‘Skringles’ (de munteenheid van het 
Kreema stelsel) , zijn kracht en zijn psyche 
op af te lezen zijn. Het is ook mogelijk om 
te kiezen voor een zwaardgevecht met de 
bewoners (sommigen dagen Dancis zelfs 
uit), zoals de bewakers van het paleis. 


RUIMTEGAUOEN 

Zijn er op een gegeven moment genoeg 
taken op de planeet uitgevoerd, dan kan 
men naar de brug gaan waar het trouwe, 
ultramoderne ruimtegaljoen staat te 
wachten. Er kan een bestemming gekozen 
worden uit één van de negen andere 
planeten in het zonnestelsel, waarna het 
schip wegstuift in de richting van het 
doel. 

Tijdens deze ruimtereis liggen er twee 
taken. Ten eerste moet u er met behulp 
van het kompas van het schip voor zorgen 
dat het schip de goede koers aan blijft 
houden. Ten tweede wordt u lastig geval- 
len door vijandelijke ruimtewezens, die 
het schip beschieten en die u moet 
proberen uit te schakelen voor het schip 
zijn energieschild kwijtraakt. Aange- 
komen op de nieuwe planeet begint 
meestal het proces van lopen, praten en 
vechten opnieuw. 

GROOTSE OPZET 

De graphics van ‘The Kristal’ zijn zeer 
helder en mooi, de achtergronden geva- 
riëerd en gedetailleerd. Het ‘object’ (een 



DE SLECHTERIK EN DE HELD 

“A long time ago, in a galaxy far away...” 
Deze kliché-opening komt ongeveer over- 
een met het begin van het meegeleverde 
verhaal van het spel “The Kristal”. In dit 
verhaal komt het er in het kort op neer dat 
er in een zonnestelsel, genaamd ‘Kreema’ , 
ooit een volmaakte harmonie bestond 
tussen alle materie (levend en niet- 
levend) . Deze harmonie werd veroorzaakt 
en in stand gehouden door een magisch 
kristal dat zich bevond in de zogenaamde 
‘Halls of Love’, een soort tussen-dimen- 
sie. Eens waagde de boosaardige heerser 
Malagar het om het kristal te ontvreemden 
uit de hallen der liefde en ermee weg te 
vluchten. Zijn ruimteschip werd echter 
door een magnetische storm gegrepen 
en Malagar verdween in de ‘Zee der 
Emoties’. De universele harmonie was 
met het verdwijnen van het kristal 
ontwricht. 

Natuurlijk hoort het goede te zegevieren 
over het kwade en dus moet het kristal op 
zijn oude plaats terugkomen. Er is maar 
één man die de moed heeft om deze 
missie uit te voeren: U, Dancis Frake, 
moet door middel van interplanetaire 
reizen, konversaties en duellen met de 
diverse planeetbewoners, dichter naar het 


STIJLVOLLE INTRODUKTIE 

Het spel waarin u de kans krijgt het ver- 
loop en de afloop van het toneelstuk te 
bepalen, staat op niet minder dan vier 
disks. De opzet deed ons ietwat denken 
aan het oude Cinemaware-spel “Sinbad 
and the Throne of the Falcon”, waarin 
men ook moest reizen, konverseren en 
duelleren. Wanneer men de eerste disk 
inlaadt, wordt men, na wat titelplaatjes, 
gepresenteerd op een stijlvolle introduktie 
in de vorm van een aardig lang stuk ge- 
digitaliseerd geluid. Een man met een 
echte vertelstem verhaalt over de plaats 
en tijd waarin u zich bevindt, terwijl de 
bijbehorende plaatjes zijn woorden op 
het beeldscherm illustreren. 

KRYPTISCHE ADVIEZEN 

Als de soundsample stopt, wordt het spel 
zelf ingeladen en ziet u de hoofdpersoon 
Francis Drake, korrektie: Dancis Frake, 
die u moet besturen met de joystick. De 
startpositie is bij het paleisstadje op de 
grootste planeetvan hetzonnestelsel. Men 
kan beperkt door de paleis-extensies lopen 
(ook in de gebouwen) en eventueel kon- 
verseren met de vaak mensachtige wezens. 


55 




AMIGA MAGAZINE 


object is een soort uitgebreide ‘sprite’ van 
de Amiga) van Dancis animeert redelijk 
(niet echt vloeiend, maar ook niet hou- 
terig). Tijdens het zwaardvechten is de 
animatie echter vrij teleurstellend voor 
een echt dueh 

Het geluid valt nogal tegen. Behalve wat 
openingsmuziek en de lange introduktie- 
sample blijft het bij wat korte kreuntjes 
tijdens het vechten en wat droog geluid 
tijdens de ruimtereisjes. 

De opzet van het spel is groots: een heel 
verhaal in de handleiding en een kom- 
pleetverzonnen zonnestelsel metverschei- 
dene fiktieve wezens en bouwsels. 

Er is echter, jammer genoeg, één gedeelte 
van het spel, waar net niet voldoende 
aandacht aan geschonken is: de speel- 
baarheid. Het konverseren en rondlopen 
gaat nog wel en zelfs het reizen door de 
ruimte is te doen. Maar het meest frus- 
trerende onderdeel is zonder twijfel het 
zwaardvechten (en juist dat onderdeel 
komt vaak voor in het spel). De makers 
hebben geprobeerd allerlei computer- 
genres te kombineren, zoals het adven- 
ture, het vechtspel en het ruimtespel, 
maar hebben geen van deze genres 
voldoende tot hun recht laten komen. 
Doordat aan de individuele subgames te 
weinig aandacht is geschonken (terwijl ze 
toch van belang zijn voor de afloop), 
missen ze dat kleine beetje afwerking dat 
het spel nodig had om geslaagd genoemd 
te kunnen worden. Zo mist de speler bij 
het zwaardvechten net dat stukje kon- 
trole over Dancis om steeds weer gericht 
te kunnen winnen. 

DISKWISSELS 

Wat ook nogal stoort tijdens het spel is het 
luidruchtige en veelvuldige laden tussen 
de bedrijven door. Degenen onder ons 
die maar één diskdrive bezitten, zullen 
zich bij het spelen van “The Kristal” 
moeten voorbereiden op veel diskwissels. 
Al dit soort kleine ergernissen tasten de 
interesse in het spel en de konkurren- 
tiepositie ten opzichte van andere spellen 
in die prijsklasse zonder meer aan. De 
makers hebben een aardig sfeertje 
gekreëerd, maar het spel mist naar onze 
mening op een haartje na de uitdaging 
die de gemiddelde speler nodig heeft om 
keer op keer met plezier “The Kristal” in 
te laden en er eens voor te gaan zitten. 
Voor de ervaren adventure-freak, die 
daarbij ook nog handig met de joystick 
om kan gaan, is dit spel niet de slechtste 
keuze, maar er zitten wat haken en ogen 
aan het spel. 



e blijven in de Disney-sfeer 
in onze gamesrubriek. Na 
vorige keer “Who Framed 
Roger Rabbit” te hebben 
getest, gaan we ons nu bezighouden met 
een andere kreatie uit de onuitputtelijke 
stallen van de kunstenaars van de anima- 
tie, getiteld “Dragon ’s Lair”. 

LASERDISK 

In 1983 sloot Don Bluth, ex-Disney ar- 
tiest, een overeenkomst met een pro- 
ducent van speelhalkasten om bij wijze 
van experiment een arcade machine te 
maken die zijn beeld en geluid van een 
laserdisk kon inlezen . Vanwege de enorme 
opslagkapaciteit (130 Mb) en snelheid 
van zo’n laserdisk konden de audiovisuals 
van ongeëvenaarde kwaliteit zijn. Hele 
stukjes tekenfilm en bijbehorend geluid 
werden verwerkt in het spel, wat nogal 
opviel in de speelhal tussen de andere 
vaak simpel ogende spelletjes in die tijd. 
Nu, zes jaar en veel ontwikkelingen later, 
brengt de Canadese firma Readysoft de 
Amiga-konversie op de markt, overgezet 
van het origineel door het team “Visio- 
nary Design Technologies”. Het gehele 
spel beslaat maar liefst zes diskettes. 
Dragon ’s Lair speelt zich af in een ge- 
heimzinnig kasteel vol verborgen vallen 
en onaangename verrassingen in de vorm 



van hinderlijke objekten en monster- 
achtige schepsels. De held van het verhaal 
is Dirk the Daring en zijn doel is de 
beeldschone prinses Daphne uit de 
klauwen van de boosaardige draak Singe 
te redden, die zich verschanst heeft in een 
uithoek van het kasteel. 

HELD-OP-SOKKEN 

Men kan het spel het beste zien als een 
‘interaktieve tekenfilm’: u bepaalt de 
afloop van het verhaal door op de goede 
ogenblikken de juiste akties uit te voeren. 
Zo’n aktie omvat voornamelijk het op het 
goede moment kiezen van de juiste rich- 
ting voor Dirk en/of hem op het juiste 
ogenblik zijn zwaard te laten gebruiken. 
Het spel bestaat uit een aantal ‘scenes’, 
stukjes animatie met bijbehorende ge- 
luidseffekten. Op de nodige momenten 
bestuurt u Dirk zijn handelingen en tracht 
hem zo door de verscheidene netelige 
situaties te manoeuvreren. Dit gebeurt 
door met de joystick of het toetsenbord te 
kiezen uitvier mogelijke richtingen (links, 
boven, rechts en onder met de joystick of 
respektievelijk ‘4’, ‘8’, ‘6’ en ‘2’ op het 
numerieke toetsenbord) . Dirk trekt zijn 
zwaard via de vuurknop van de joystick of 
de ‘0’ op het numerieke toetsenbord. 

Het spelverloop is vrijwel geheel afhanke- 
lijk van de timing van de juiste aktie voor 
Dirk, de slungelige held-op-sokken. Be- 
heerst u die timing bij een bepaalde scene 
nog niet goed, dan loopt deze ongelukkig 
af voor onze held en moet hij dit bekopen 
met een van zijn drie levens. Om het de 
speler niet te moeilijk te maken, laten de 
makers sommige objekten en doorgangen 
in de scenes oplichten om de juiste rich- 


Dragon’sLair 

firma: ReadySoft Ine. 

konfig.: A500/A2000 met 1 Mb of Al 000 met 
512 Kb. besturing: joystick of toetsenbord 
prijs: ƒ 169.- 

bij o.a.: US Action. Eindhoven 040 - 433320 



METIN SEVEN 






AMIGA MAGAZINE 



ting voor Dirk te accentueren. Lukt het u 
om heelhuids door een scene heen te 
komen, dan wordt deze prestatie beloond 
door een aantal punten dat bij uw score 
wordt opgeteld (het toegevoegde aantal 
punten wordt bepaald door de moei- 
lijkheidsgraad van de akties in de 
gespeelde scene). 

AUDIOVISUEEL HOOGSTANDJE 

Het meest kenmerkende van Dragon ’s 
Lair zijn de graphics en het geluid. De 
graphics zijn opgebouwd uit één of meer 
statische achtergrondplaatjes (zeer sfeer- 
vol, zoals we gewend zijn van Disney), 
waarop de animaties van het spel ‘gepro- 
jekteerd’ worden. Zo bestaat de eerste 
scene bijvoorbeeld uit een prachtig 
getekende en gammel aandoende 
hangbrug van het kasteel, waar Dirk zich 
over moet begeven om in het kasteel te 
komen. De animatie is niet te onderschei- 
den van die in een echte tekenfilm. Het 
moet een enorm werk geweest zijn om 
zoveel verschillende animatieframes in 


computervorm om te zetten. Als Dirk 
doodgaat, wordt dat getoond met een 
apart stukje animatie in de vorm van een 
sterfscène. Tussen de scenes door, tijdens 
het laden, krijgt de speler een mooi plaat- 
je van een gedeelte van de dragon’s lair te 
zien, bezaaid met schatten. Op de 
voorgrond wordt de score en het aantal 
levens getoond. 

Er is een leuke optie om tijdens het spel 
om te schakelen tussen lage en hoge reso- 
lutie, wat een verkleining, maar ook een 
verfijning van het speelscherm tot gevolg 
heeft (het geluid ontbreekt in deze 
modus) . Het geluid doet niet onder voor 
het grafische geweld van het spel. Toen 
we de Amiga op onze geluidsapparatuur 
aansloten, moesten we moeite doen ons 
niet echt in de scenes verwikkeld te wanen. 
Geluiden variëren van het sfeervolle 
huilen van een uil tot afbrokkelende 
rotsblokken en aanmoedigingen van 
prinses Daphne met haar zwoele stem. 
Dragon’s Lair is zonder twijfel het pro- 


gramma bij uitstek om te laten zien aan 
degenen die we onder de indruk willen 
laten komen van de grafische kapaciteiten 
en geluidsmogelijkheden van de Amiga. 
Voor de lekkerbekken op grafisch en 
sonisch gebied is Dragon’s Lair een huza- 
renstukje om in bezit te hebben. Voor de 
fervente spelfanaat bestaat er echter een 
grote kans dat het spel snel gaat vervelen, 
simpelweg omdat er niet echt sprake is 
van ‘spelen’, maar meer van door erva- 
ring er achter komen welke handelingen 
er verricht moeten worden in welke scene 
en op welk moment. Zeker voor de door- 
gewinterde spelletjesspeler zal dit na niet 
al te lange tijd een kwestie van routine 
worden en zal het spel weldra uitgespeeld 
zijn. 

Een tweede nadeel kan de benodigde 
konfiguratie zijn. Als men Dragon’s Lair 
wil kunnen spelen, heeft men minimaal 
één megabyte aan geheugen nodig. Een 
pluspunt hierbij is daarentegen dat bezit- 
ters van een Amiga 1000 het spel wel met 
512 Kb geheugen kunnen spelen. Het 
spel zal dan automatisch gebruik maken 
van de Kickstart-ROM van de Al 000. Wil 
men zonder het veelvuldig wisselen van 
disks kunnen spelen, dan is een tweede 
diskdrive aan te bevelen. 

Wat misschien ook als een nadeel kan 
worden beschouwd, is dat men geen 
mogelijkheid heeft backups van de disks 
te maken. Met zes disks bestaat er een vrij 
groot risiko dat er, bij veelvuldig gebruik, 
op een van de disks een error ontstaat. De 
bezitters van een harddisk kunnen het 
spel, via een speciale optie, zonder proble- 
men installeren. 

Kortom: Dragon’s Lair is een fantastische 
konversie van het origineel uit de speel- 
hal, maar alleen een spel voor de 
liefhebbers van en de nieuwsgierigen naar 
dit typische genre. 


METIN SEVEN 



57 



AMIGA MAGAZINE 



Amiga Exchange Magazine 

firma: AX Productions 
prijs: ƒ 39,95 

distributie: Cat & Korsh 010 - 4507696 


Bert Boerland 



COMPUTER 

MAGAZINE 


R 




Ami Exchange is 'THE disk based magazine for the Amiga', 
ais je de makers mag geloven. Wat staat er in dit digitale 
tijdschrift en in hoeverre kun je het vergelijken met een 
konventioneel tijdschrift? 

Wij keken drie nummers van Ami Exchange voor u door. 




C omputergebruikers willen gevoed 
worden met informatie via bladen, 
computers via disks. Kombineer 
deze twee informatie-behoeften enje krijgt 
een ideaal computermagazine op dis- 
kette. Het klinkt haast te simpel om waar 
te zijn. Waarom zou je nog magazines 
uitgeven op papier? 

Een tijdschrift op diskette heeft vele voor- 
delen. Muziek met gesampeld geluid zou 
in bladen onmogelijk lange listings geven . 
En een review van een programma in een 
gewoon tijdschrift kan behulpzaam zijn, 
maar je blijft afhankelijk van de subjek- 
tieve mening van de schrijver. Voor de 
aanschaf van een programma kun je het 
beter eerst testen via een demo op AX 
magazine. Nadelen heeft een diskmaga- 
zine natuurlijk ook in vergelijking met 
zijn broer van hout en nietjes. Een 
schrijffoutje in een blad is hinderlijk, maar 
niet rampzalig, terwijl een ‘bug’ in een 
programma vaak meditatie oproept van 


de guru. Ook is informatie op een dis- 
kette vluchtiger dan informatie in een 
blad. 

25 DOLLARCENT 

Terug naar Ami Exchange. Elk nummer 
bestaat uit een doorzichtige envelop met 
daarin drie diskettes, een A4-kar ton netje 
en een begeleidend velletje. Op dat pa- 
pier staat trots dat de diskettes van hoge 
kwaliteit zijn. Mocht er toch een ‘bad- 
disk’ tussen zitten, dan kan men deze 
naar een adres in de U.S.A. sturen en er 
een nieuwe voor in de plaats krijgen. De 
uitgever vermeldt nog dat deze manier 
van vervanging de gebruiker slechts 25 
dollarcent kost. Alsof de Amiga-wereld 
ophoudt bij de grenzen van Amerika en 
Canada! 

Dit denkbeeld vindt men ook terug bij het 
opstarten van de disk. Het hoofdpro- 
gramma, vergelijkbaar met de index van 
dit tijdschrift, heeft NTSC formaat. Ook 


nagenoeg alle andere programma’s 
maken geen gebruik van PAL,. 

De index van AX is overzichtelijk opge- 
bouwd. Helemaal bovenaan staat de titel 
van het blad en het nummer. Onder is 
ruimte voor twee regels informatie over 
een gekozen onderwerp en een paar 
gadgets. ‘Quit’ verlaat het programma en 
gaat naar de workbench (waarover straks 
meer) en ‘help’ geeft informatie over de 
bediening van de gebruikers-interface. 
Met ‘up’ en ‘down’ scrollt de gebruiker 
door de inhoud van het blad. Deze 
scrolling geldt alleen voor de inhoud; de 
rest blijft netjes staan. Het gekozen artikel 
wordt in kontrasterende kleuren weer- 
gegeven. 

WELKOM? 

De artikelen zijn onderverdeeld in meer- 
dere rubrieken, waarvan de volgorde voor 
elke uitgave van AX ongeveer hetzelfde is: 
Features: algemene informatie over com- 



AMIGA MAGAZINE 


flmi Exchange Magazine ~ Contents - Volume Zj 

IA BEGINNERS CORNER: 1.2 to 1.3 
iA NEWS: fl Portable flmiqa 
ÏT"™ 



Rbout Ril Of Us Rnd RmiExchange Magazine 

Houj To Be Rn R.X. Ruthor 

Some Letters To The Editor 

The flmi Exchange Social Register 

Subscriber Information 

PD Collection: Issue 2.1 PD Disk 

PD Collection: Rnimation Disk For Issue 2,1 


ReadgSoft's MRN, a hardiuare/softiuare emulator for the Macintosh, 
uias shoujn at World of Commodore i n Philad e lphia. Rrticle by Jay Gross. 

| Down | 


Quit | I Help? \ 


Read 


] 


üp 


puterbeurzen en help-flles. Welcome: 
vergelijkbaar met ons colofon. Verder 
vinden we artikelen over user-groups en 
virussen (bij welkom?) . Business: over DTP 
en tekstverwerking. Telecommunications: 
inhoud van Fishdisks, reviews van BBS- 
programma’s en nieuws. Graphics: re- 
views, tekeningen en demo’s van tekenpro- 
gramma’s. Games: reviews, interaktieve 
demo’s en soms een PD-game. Develop- 
ers Corner: reviews en programmeerkur- 
sussen. 

Zowaar voor elk wat wils. Maar daar het 
nivo van een artikel en de keus aan onder- 
werpen van een blad vaak omgekeerd 
evenredig met elkaar zijn, zou men zich 
kunnen afvragen of de mix wel helemaal 
goed is. Een doorgewinterde joystick-fan 
zal echt niet snel C willen leren. 

Ons inziens is de mix van verscheiden- 
heid in onderwerpen en nivo wel degelijk 
goed. De samenstelling van het magazine 
is voor een deel het resultaat van een 
enquete die AX sinds zijn begindagen 
onder de lezers houdt. 

FOSFORLETTERS 

Dan nu iets over de stukjes zelf. De ar- 
tikelen zijn goed geschreven en informa- 
tief, maar doen wel erg Amerikaans aan. 
De leesbaarheid is echter nogal laag; hier 
ligt nu net het negatieve punt van com- 
putermagazines. Witte letters op een 
blauwe achtergrond leest niet zo gemakke- 
lijk en 58 kolommen is ook niet ideaal. 
Onlogisch is de manier van lezen: de 
ogen horizontaal op dezelfde lijn houden 


terwijl de tekst voorbijkomt. Zoiets als de 
krant die uw ogen aftast in plaats van 
andersom! 

Er zijn gedigitaliseerde foto’s opgenomen, 
maar echt duidelijk is dat niet. Wel han- 
dig is de mogelijkheid om bij een artikel 
een begeleidend plaatje te bekijken door 
op figure (1 t/m 4) te drukken. Al met al 
kan men stellen dat inktletters leesbaarder 
zijn dan fosforletters en dat dat bij de 
huidige computers nog wel even zo zal 
blijven. AX Magazine biedt echter meer 
dan alleen tekst. In de inhoudsopgave 
staat bij elk onderwerp op welke schijf het 
staat (1 t/m 3) en of het hier een plaatje, 
een muziekstuk, een artikel dan wel een 
programma betreft. Achter veel pro- 
gramma’s staat ‘info’ hetgeen inhoud dat 
men dit niet kan starten vanaf de gebruik- 
ers-interface als men 512Kb heeft. Half- 
mega-byte-users dienen via ‘quit’ naar de 
workbench te gaan om daar het pro- 
gramma via een ikoon op te starten. Later 
kan men met een ikoon weer de gebrui- 
kersinterface laden. 

FOOL-PROOF 

Deze interface is aardig fool-proof en we 
hebben hem slechts één keer na aan- 
houdende pesterijen op een guru kun- 
nen betrappen! Het programma start in 
de interlace stand, maar dit kan in het 
menu gelukkig worden uitgeschakeld. Het 
nut van interlace in dit programma is 
onduidelijk (volgens de makers levert het 
een betere weergave op het scherm) . Alle 
gadgets zijn ook via het toetsenbord 


beschikbaar, hetgeen soms eenvoudiger 
werkt. Als men één diskdrive heeft, hoeft 
men via het no-swap-systeem weinig disks 
te wisselen. Tenzij je een programma start 
vanaf de workbench: dan kan het 
voorkomen dat het programma libraries 
nodig heeft die op AX 1 staan. 

VIRUS 

In de latere uitgaven van het blad staat in 
het bootblock een melodietje; volgens de 
makers een virusbescherming. Bij nader 
onderzoek van het bootblock bleek dat 
het slechts een manier betreft om te horen 
of er iets anders (bijvoorbeeld een virus) 
in het bootblock staat. 

Na ons de zondvloed van diskettebladen? 
Zullen in de toekomst alle bladen op een 
diskette uitkomen? We denken zelf van 
niet, maar voor anderen is het wellicht 
een nieuwen interessant medium. Hoewel 
een diskblad vele dingen kan die een 
papieren tijdschrift niet voor elkaar krijgt 
(terwijl het omgekeerde niet het geval is) 
zijn er nog meer zaken die de aard van 
een magazine bepalen. Een diskette is 
systeemgebonden, terwijl dit voor een 
gebruiker en een ‘normaal’ tijdschrift niet 
opgaat. Persoonlijk lezen we graag oude 
64 tijdschriften nog eens door met een 
vleugje melancholie op de lippen. 
Verder zijn tips via een diskette onhandig: 
eerst het magazine opstarten, lezen en 
onthouden van de tip (het tijdschrift kan 
niet worden afgedrukt; het is noch IFF 
noch ASCII). En dat terwijl u in Amiga 
Magazine alleen maar de Eureka-pagina 
hoeft open te slaan! Als we daar bij op- 
tellen dat tekst op een scherm moeilijker 
leest dan tekst op papier, dan blijkt dat 
een diskblad het niet haalt bij een gewoon 
tijdschrift als het niet iets extra’s biedt. 

IETSJE MEER 

AX heeft echter wel degelijk dat ietsje 
meer dan een doorsnee blad, hetgeen 
ook wel mag voor de relatief hoge prijs 
van 40 gulden! Ami Exchange is een 
mengvorm van demo’s, artikelen, muziek 
en public domain. Vanuit die invalshoek 
is het net iets duurder dan een gewone PD 
disk. We kunnen iedereen aanraden om 
het blad naast het gewone computerblad 
te lezen, zodat ze elkaar perfekt aanvul- 
len. 

AX Magazine verschijnt tweemaandelijks 
en heeft soms een gratis ‘single’ met 
computer/midi muziek. Het ‘diskschrift’ 
is bij alle Caten Korsh dealers verkrijgbaar. 
Extra drives en geheugen zijn handig, 
maar absoluut niet noodzakelijk. 



59 


Bert Boerland studeert economie 




AM1GA MAGAZINE 


TELETEKST 




tussen Amiga en decoder had wat ons 
betreft wel iets langer gemogen. 

De meegeleverde voeding begon na 
ongeveer vijf minuten geheel uit eigen 
beweging een oude Solex-brommer te 
imiteren. Ondanks angst voor eventuele 
schade aan apparatuur lieten wij de voed- 
ing aan staan en konden na enige min- 
uten konstateren dat het geluid gelukkig 
weer verdwenen was. De voeding wordt 


Edwin van der Veer 


et geleverde pakket bestaat uit het 
apparaat zelf, dat met zijn afme- 
tingen tamelijk gemakkelijk een 
plaatsje op het bureau moet kunnen ver- 
overen, een diskette met het programma, 
een externe voeding, een kabel voor 
aansluiting van het televisiesignaal van de 
decoder op de Amiga-monitor en een 
handleiding. Aan de Amiga 1000 gebrui- 
kers is gedacht: er wordt een speciale 
adapter meegeleverd voor het aansluiten 
van de decoder. Wij gebruikten de Tele- 
text adapter met een 1 MB Amiga 500 en 
een 1084 monitor. 

SOLEX 

Het decoder-kastje is netjes uitgevoerd en 
bezit een doorlusmogelijkheid voor de 
printer; de decoder gebruikt voor het 
signaaltransport naar en van de Amiga 
namelijk de parallelpoort. De bandkabel 




AMIGA MAGAZINE 


Microtext Teletext Adaptor 

prijs: f799,- 
bij o.a.: Cat en Korsh Rotterdam 
010-4507696 



DICHTERBIJ? 


Als het aan de firma Cat & Korsh ligt wel. Zij distribueren namelijk de Microtext 
Teletext Adaptor, een degelijk ogende decoder die de Amiga's 500, 1 000 en 2000 
in staat stelt Teletext-pagina's te genereren en tevens de mogelijkheid biedt de 
eigen monitor tot een heus televisiescherm om te toveren. 


na verloop van tijd behoorlijk warm, zodat 
het ons raadzaam lijkt deze niet kontinu 
ingeschakeld te laten. Met een (niet 
meegeleverde) coaxkabel wordt de de- 
coder op het kabelsysteem of de tv-an- 
tenne aangesloten. 

TOELICHTING 

De handleiding laat in veel opzichten te 
wensen over. Op de voorzijde (welke zijde 
dit is mag u zelf uitmaken) bevindt zich 
niet eens een logo van de verantwoorde- 
lijke maatschappij. Hierdoor ziet het 


boekwerkje er niet zo professioneel uit en 
dat isjammer bij een produkt dat zich qua 
prijsstelling toch wel boven de hobbymarkt 
verheft. Hetzelfde geldt voor de verdere 
uitvoering van de handleiding. Niet alle 
aanwijzingen in de tekst kloppen met de 
meegeleverde software en op veel plaat- 
sen zou een duidelijker toelichting 
gewenst zijn. Bovendien is de tekst in het 
Engels, wat voor veel gebruikers een 
probleem is. 

Na alles korrekt te hebben aangesloten, 
kan het programma worden geladen. Het 


bekende DOS-venster komt op en het 
programma ‘kijkt’ of de decoder 
daadwerkelijk is aangesloten. Indien dit 
het geval is, verschijnt het Teletext-menu 
op de Amiga met als standaard pagina 
100. De eerste keer dat de software ge- 
bruikt wordt moet men, voor het kiezen 
van de diverse kanalen, het gebruikte 
televisiesysteem instellen. Wie beschikt 
over kabel-tv en dus voor ‘Cable’ kiest 
komt bedrogen uit, want dit blijkt op het 
Engelse kabelsysteem betrekking te 
hebben. Enige toelichting voor buiten- 
landse gebruikers zou hier op zijn plaats 
zijn. Het bedieningsgemak bij het instellen 
van de kanalen laat veel te wensen over. 

FASTEXT 

Voor het selekteren van Teletext-pagina’s 
zijn maar liefst vier verschillende manie- 
ren: 

• via het keyboard: met de DEL-toets en 
de numerieke toetsen kan men de voor- 
keurpagina invoeren, waarbij volgens de 
handleiding de getallen in het midden tij- 
dens het zoeken groen worden. Bij de 
Nederlandse Teletext-versie is dit altijd al 
het geval geweest. Misschien een afwijking 
van de Engelse standaard..? 

• via de muis: hiermee kan men op drie 
manieren een paginakeuze maken. Ten 
eerste door op de ‘+’ of symbolen te 
klikken om een pagina verder c.q. terug 
te gaan. Ten tweede door op de getallen 
in de hoofdpagina te klikken om zodoende 
een andere pagina op te roepen en ten 




C0URB0IS 

SOFTWARE 

Fazantlaan 61-63 
6641 XV Beuningen 

Telefoon : 08897-72546 
Postbank : 4303695 

444 S0PTI1XX 1001 1UI ilIGl'S 444 

444 sorrvui tooi illv uiers 444 

4444444 TEIDKK OOI 


tatstsss piiDiiii - BJJluIIXo * 

Topografie Ssropa 

Verken in de CLI 

- Klaverjassen 

- loulder Dash 

SOQID-DIGIYIXXK 

Leer de steden, mieren, zeeën en ber- 

Uitleg van alle CLI-kouando's. Teel 

- Galaxians 

- Platen Bestand 

Inclusief softiare, verkt iet bijna 

gen van Europa. Met 12 verschillende 

teksten en voorbeelden. 

- Space Invader 

- Printer Tekening 

alle andere nrooraiia's. PI. 99.00 

landkaarten. 


- Leg Pnzzel 11 

- Find The ïay 



Onderlijs Diskettes 

- Meiory Master 

- Picture Boot 

KICISTAVÏ QUCIinLPVIlT 

DeskTop Pnblisber 

Tier verschillende diskettes iet elk 

- Prograua Bestand 

- Pnzzel Mania 

Hierin kont n 3 kickstarts kwijt. 

laak uv eigen krant iet dit prograna. 

een aantal prograua's gericht op de 

- Mini Loco 1-2-3 

- Gaie Disk 1-2-3 

Inhouw zonder solderen. FL. 75.00 

Verschillende karaktersets en plaatjes 

basisschool. 

- Electro 

- Shoi Designer 


zijn ïogelijk. 


- Karaktersets 1-2 

- Lunar Escape 

mouw 


Ileirboek 

- Tiruskillers 

- Crillion 

Hieriee kont u alle gangbare type 

Label Designer 

Keer dan 30 plaatjes die u op de con- 

- Etiket Maker 

- DTP Plaatjes 1-2 

eprois prograueren. Inclusief soft- 

Iaat etiketten voor uw diskettes. Koi- 

puter kunt inkleuren. Speciaal voor 

- Scrabble 

- Label Designer 

vare. FL. 275.00 

pleet iet een aantal tekeningen en 
karaktersets. 

kinderen. 

Alle iiiga softiare : 

is lederlands-talig 

IOOTSKLXCTOI (DF0-DF1, DP2 of DP3) 


Verkei net Public Donain 

en kost slechts 15 gulden per diskette. 

Maak ook uv externe drive bootbaar. 

Foit Designer 

Een cursus oagaan iet Public Donain 



Zonder solderen en eenvoudig te lou- 

Maak ui eigen karaktersets die u in 

Softvare. Met teksten en voorbeelden 

Piblic Douii Overzicht 

teren. FL. 25.00 

andere prograua's kunt gebruiken. 

van Public Donain. 

Een overzicht iet neer dan 1500 Public 
Doiain diskettes. Prijs : 20 gulden 

DISOtlYIS 

Verkei iet liigalasic 

Lingo 

voor 4 diskettes. 


3.5* Disk Drive FL. 349.00 

Een cursns voor beginners en gevor- 

Eet bekende TT-spel nu ook thuis spe- 



5.25* Disk Drive FL. 425.00 

derden. Leer in iiigabasic prograi- 

len. Met neer dan 2400 5-letterige 

Pnblic Donain diskettes vanaf 5 gulden. 

Alle drives zijn uitschakel- en door- 

■eren. Met veel voorbeelden. 

voorden op diskette. 

Meer dan 1500 verschillende diskettes 
uit o.a. de volgende series : 

lusbaar, 5.25' ook 40/J0 tracks. 

ldressei lestaid 

Lode tuier 



latuurlijk ook : 

Ken bescandsprogrania iet sorteer- en 

Een spel iet leer dan 100 verschillende 

- Pish 

Kickstart 

- 

afdrnk- nogelijkheid voor lijsten en 

speelvelden. Pak alle pakjes en vang de 

- ACS 

Taifun 

- Diskettes - Diskette Bakken 

etiketten. 

tegenstander. 

- KPD 

Aiicus 

- Etiketten - Stofhoezen 



- Auge 4000 

Faug 

- Stofkappen - Joysticks 

Topografie lederland 

Tnrtle Graphics 

- Bordellos 

Tornado 

- Muisiatten - Harddisks 

Leer de steden, rivieren en gebieden 

Maak iet eenvoudige kouando’s zeer 

- TBAG 

Music 

- lidi-Interfaces - Geheugens 

van lederland. Met 14 verschillende 

■ooie tekeningen. Schrijf zelf progran- 

- liss 

Safe 

- Tijdschriften - Basel Tekenbord 

landkaarten. 

ïa's in deze taal. 

- Panoraia 

EBS 

- Handy Scanner - Track Display 

Alle prijzen exclusief verzendkosten. 

Bel voor een 

gratis catalogus : 08897-72546 



juni 

1989 






COMMODORE CHIPS 







064 

906108-0 1 

Ul/2 CIA 

6526 

29.- 

i 

0120 

906108-01 

UI/4 CIA 6526 

29.- 

i 

A500 

9GI524-Q6/7 IC HC14B8P/89P 

9.- 

C64 

901226-0! 

U3 

Basic 

ROM 

36.- 

% 

CI28 

906112-0! 

U5 

BID 8580 

45.- 

i 

A500 

252126-0! 

Denise 8362 

59.- 

064 

901227-01 

Ü4 

Kern. 

RÖH 

36.- 

% 

Cl 28 

315020-01 

U6 

CPU 0502 

39.- 

i 

A5D0 

252127-01 

Paula 8364 

79.- 

064 

901225-01 

115 

Char. 

RÖH 

36.- 

i 

Cl 20 

310389-01 

07 

m 0722 

55.- 

t 

A500 

315093-02 

ROM Kickst.i.3 

99.- 

064 

906107-0! 

U7 

CPU 

6510 

29.- 

% 

Cl 28 

315012-0! 

uil 

FPLA 0721 

49.- 

i 

A500 

318029-02 

CIA 8520 

36.- 

064 

901453-01 

UB 

RAM 

2114 

9.- 

% 

Cl 28 

315079-0! 

uie 

Char. ROM 

36.- 

% 

A500 

310071-01 

Fat Aqnus 8371 

99,- 

064 

901585-0! 

U9 

RAM 

4164 

9.— 

% 

Cl 28 

318009-Q! 

U21 

VIC 8566 

82.- 

% 

A500 

318072-01 

Gary ' 5719 

39.- 

064 

906114-0! 

U17 

PLA 

8231 00 

35.- 

i 

Cl 28 

315014-01 

U22 

CRCT 8563 

88,-- 

% 

A500 

390229-01 

Video Hybride 

39.- 

064 

906112-01 

LUS 

BID 

658! 

47.- 

t 

Cl 28 

251913-01 

Ü32 

ROM 8005-045 

36.- 

t 

A50Q 

390004-0! 

CPU 68000-8 Hhz. 

49.- 

064 

906111-0! 

019 

VIC 

6569 

59.- 

t 

Cl 28 

318018-02 

U33 

RÖH 2 8005-049 

48.- 

t 

A500 

390084-02 

CPU 68000-10 u 

69.- 

064 

251527-02 

U2Ö 

Clock 

8701 

24.- 

t 

Cl 28 

318019-02 

034 

RÖH3 8005-050 

36.- 

t 

A5Q0 

390004-03 

CPU 68010-0 

99.- 

C64/2 318012-01 

ui 

CPU 

8500 

29.- 

i 

C128 

318020-03 

035 

RÖH4 Kernal 

48.— 

t 

A5Q0 

SG3524N Stab.IC v. voeding 

17.- 

C64/2 318013-01 

U9 

BID 

8580 

45.- 

t 

Cl 6+4 

251053-02 

ül 

TED 0360 

69.- 

t 

A5Q0 

Ext. 3 1/2 drive doorqev. ’ 

359.- 

064/2 318027-01 

U7 

VIC 

8565 

59.- 

? 

Cl 6+4 

251536-01 

02 

CPU 8501 

39.- 

i 

Service Hanuals: 



064/ 2 251715-01 

08 

PLA Nea.crtl. 

45.- 

i 

Cl 6+4 

251640-03 

016 

PI0 6529B 

14.” 

% 

C64 

65.- 

C64/2 

65.- 

064/2 251913-05 

04 

ROM 8005-045 

36.- 

i 

Cl 6+4 

318004-05 

RÖH 

Kernal 

36.- 

t 

Cl 28 

69.- 

C128DCR 

49,- 

154! 

901229-05 

UB4 

RÖH DOS kern. 

36.- 

i 

Cl 6+4 

318006-01 

ROM 

0005-005 

79.- 

i 

Cl 6 

59.- 

154! 

69.- 

1541 

325302-01 

0B3 

ROM DOS 

36.- 

i 

Cl 6+4 

251641-02 

019 

PLA 7700-010 

24.- 

ï 

1581 

49.- 

1570/71 

69.- 

1541 

325572-01 

UC1 

PLA (crtl ) 

39.- 

t 

C64 

EXOS zeer 

snelle Kerna! coapi. 

69.— 

i 

A5ÖÖ 

69.- 

PCI 

79.- 

154! 

604022-01 

IC LAG 570 (aot. ert 1)26,— 

t 

C64/2 

IC-voet voor UB 

64d./ 1.778 aa. 

12.- 

% 

A1ÖÖ0 

75.- 

PCiO/20 

89.- 

154! 

251637-05 

UB2 

SRAM 

6116 

26.- 

i 

UPS 801 of 802 Norm. karakt . ROH+handl . 

59.- 

% 

A20Ö0 

09.- 

Ext. 3 1/2 dr. 

39.- 

1541 

901510-0 1 

UD4 

9602 TD-f liter 

9,- 

% 

UPS 803 True Decenders capl.inb.pakk. 

99.- 

% 

Schema's v.a. 2,50 (+ 1.50 portokosten) 

1541b 251853-02 

ÜBi 

R/W Hybride 

79.- 

i 

Keyboard C64foud5 45.- 

— kast (oud) 

30.- 

% 

Ook serv.aanuais 

voor ATARI SÏ.PC 

enz. 

1541b 251968-01 

UA2 

ROM 

‘ 23128 

39.- 

i 

ASDD/lODO/2000 Boot seiector a.beschr.29.- 

% 

A500 RAM-kaart a.clock (0 k.RAn) 

109,- 


Reparatie VIC20, C16, 64, i 28, Ami ga enz. 

Inruilaktie voedingen : NIEUWE ORIGINELE C0HH0D0RE NETVOEDING 'voor C 64 79. - Jnruilvoeding 59. -,(10. - terug voor oude) 
Netvoedinq Ami ga 500 1 99 . — (25,- terug voor oude) Netvoeding voor 0128 1 99 . —(25.- terug voor oude) PAL-decoders, buffers enz. 
1541/71 sfappen»otors,aandri jffljötor5,aodulators,Cat & Korsh- 8 warë B , keyboards, toetsen, SOFTWARE TGEOS VI. 3 nu «naar 59, — ! /kabels enz. 


NIEUW: KICKSTART — OMSCHAKELPRINT HET 1 RON NAAR KEUZE (1.2 of 1.3) coapl.:priaeurprijsje ; 168.- 


(bijna) ALLES VOOR COMMODORE! 

Prijzen i nel. BTW. Bij vooruitbetaling geen verzendkosten (behalve voedingen enz.) 
Verzending onder rembours tegen de geldende PTT-tarieven, dus geen fancy-vërzendkosten! 
Bestellen; alleen'schrifielijk. Prijswijzigingen voorbehouden. 


MICROTECH ROOS 

Postbus 95338 - 2589 CH den HAAG - tel. 070-475317 - giro 431672 - Fax 070-475319 


AMIGA MAGAZINE 


teletekst 


Nieuws 102 
ProffraMna 200 
Onocoep 300 
Vrije tijd en TT 400 
Consument 500 
Financiën 550 
Sport 600 
Meer en verkeer 700 
Landbouw 800 
Resio 850 


101 

201 

301+302 

401 

501 

551 

601 

701 

801 

851 


NOS 304 AVRO 310 VARA 320 KRO 330 
NCRV 340 TROS 350 VOO 360 EO 370 
VPRO 380 IKON 385 Educatie 391-397 


I Postbus 860 1200 AM Hilversum 

035-779222 na/vr 10-12 & 14-17 uw 


FsUOl 


Pifl02 


Psfl03 


F^1Ü4 


derde door op de paginakode onderaan 
het beeld te klikken (de zogenaamde 
subpagina’s) . Heel aardig allemaal, maar 
wat ons betreft te veel van het goede. 
Een in de decoder ingebouwd nieuwtje is 
‘Fastext’. Hierbij zoekt het apparaat de 
volgende pagina op terwijl u nog aan het 
lezen bent. Dit resulteert in een snellere 
toegangstijd. In de Engelse Teletext-ver- 
sie ‘Ceefax’ is dit principe al gedeeltelijk 
aanwezig. 


Teletext-pagina’s kunnen door deskun- 
dige programmeurs in eigen programma’s 
gebruikt worden. Zo is het in principe 
mogelijk de Amiga op vaste tijden van de 
dag bepaalde Teletext gegevens (bij- 
voorbeeld de beurskoersen) te laten 
ophalen om die dan later te bekijken. 
Eigen programma’s worden geaktiveerd 
via een speciaal ‘dropdown-menu’. De 
dokumentatie hiervoor zou echter wat 
uitgebreider mogen zijn. 


DOE-HET-ZELF 

Leuk is de mogelijkheid IFF-plaatjes van 
het Teletext-scherm op te slaan op dis- 
kette of te printen. De plaatjes kunnen 
bewerkt worden met programma’s zoals 
bijvoorbeeld DeluxePaint. Hierdoor kan 
men van de schermbeelden eigen grafi- 
sche presentaties maken. 

Tevens kan men de opeenvolgende pa- 
gina’s programmeren, zodat een aan de 
persoonlijke smaak aangepast Teletext- 
programma ontstaat. Gegevens uit de 


SCHERM KWIJT 

Er zijn diverse speciale funkties be- 
schikbaar, maar een aanzienlijk deel 
daarvan werkt niet goed of heeft weinig 
nut. Het resultaat van de SPEAK optie 
(voor het uitspreken van de tekstpagina’s) 
is ondanks de in de software ingebouwde 
‘pre-processor’ nauwelijks verstaanbaar. 
SET LANGUAGE dient voor het aanpas- 
sen van de tekenset aan deTeletext-tekens 
van het betreffende land, maar heeft geen 
Nederlandse instelling. De Engelse 


2X2 


tekenset leverde echter geen problemen 
op. SCREENTOBACK werpt het Teletext- 
scherm achter het DOS-scherm en zelfs 
achter het Workbench-scherm, maar dat 
moesten we zelf ontdekken. 
SCREENTOFRONT doet het tegen- 
overgestelde van SCREENTOBACK, 
althans dat hoopten wij. Wie schetst onze 
verbazing toen er helemaal niets meer 
naar voren kwam? Wat er ook geprobeerd 
werd: geen scherm. Dus resetten maar! 

MONITOR ALS TELEVISIE 

Als we de monitor in een televisie willen 
omtoveren, komt het meegeleverde aan- 
sluitsnoer om de hoek kijken. De beide 
phono-plugjes gaan in de audio- respek- 
tievelijk composiet video-ingang van de 
Amiga monitor, terwijl de DIN-plug in de 
decoder wordt gestoken. Na het in- 
drukken van de CVBS schakelaar krijgen 
we een televisiebeeld van goede kwaliteit 
te zien, mits de Amiga monitor van het 
meest recente type (1084S) is. Voor een 
storingsvrij beeld is het bij oudere moni- 
tors noodzakelijk de sync-leiding in de 
RGB-kabel van de Amiga te onderbreken 
of de RGB-kabel uit de monitor te nemen. 
De mogelijkheid via de funktietoetsen 
een ander zendstation op te roepen is 
zeer prettig. De reaktie op een ingedrukte 
funktietoets is echter niet altijd even snel. 
Meerdere keren drukken is hier de 
boodschap! Tijdens het omschakelen van 
het tv-kanaal verschijnen op het RGB- 
beeld (via de Amiga) de bijbehorende 
Teletext-pagina’s. Bij de 1084S monitor 
kan met de CVBS/RGB schakelaar wor- 
den omgeschakeld tussen TV en Amiga- 
beeld (bijvoorbeeld het Teletext-scherm) . 
Een echt alternatief voor een kleurentele- 
visie is dit systeem niet: om een andere 
zender op te zoeken moet de Amiga aan 
blijven staan, wat niet erg praktisch is. 
Wanneer de Amiga wordt uitgeschakeld, 
blijft de decoder ingesteld op het laatst 
gebruikte kanaal. 


je nach e i nare schal te ten Kan al 


Ferms ehen Vorni 1 1 aar . ..... .301X401 

F ei' n s eh en N ach Mi tt aar 30 2X4 0 2 

F ei' n s eh e n Ab end 30 3X4 0 3 

Z we i k an al tonsen dtinare n 397 


EINS Plus.. 420 3SAT 430 

E i n schal tquo ten . ............. 398 

Ei' n ahi' un&rs tip 519 

LottoXGewinnzalHen 540 

Ak tue 11e Vei'kehi'sh i n we ise. 555X556 
Wassei'stan deXT auch tiefen. .55 7X5 5 8 

Un t ei' t i te 1 -Vöi'schau . 581 

Wel tzei tuJir 599 

Pi'esse 600 

ARJD/ZDF -V i de o t e x t -Re dak t i o n 
^l^surena^ee^ 16^20j^L000J^r^nJ.9 


KONKLUSIE 

De Microtext Teletext Adaptor is leuk om 
een middag mee te spelen, maar als 
serieuze toepassing op de Amiga schiet 
hij zijn doel voorbij. De hardware funktio- 
neert goed, maar software en handlei- 
ding laten te wensen over. De prijs van het 
apparaat is vrij hoog als je hem vergelijkt 
met die van een volwaardige Teletext- 
televisie. Mogelijk maken de speciale 
mogelijkheden het apparaat voor een 
klein aantal gebruikers interessant. 


FslOl 


Pffl02 


Ptfl03 


Pffl04 


Edwin van der Veer werkt in een winkel voor 
konsumenten elektronika. 



AMIGA MAGAZINE 



A590 Hard Disk Plus 

voor: Amiga 500 
fabrikant: Commodore 
adviesprijs: f 1499,- 
verkrijgbaar bij Commodore 
dealers 


A590 HARDDISK 
BRENGT AMIGA 
OP TOEREN 


Niek Haak 


I n de PC sektor is de harddisk al bijna 
een standaard komponent van de 
computer; de betere merken zijn 
soms niet eens zonder harddisk ver- 
krijgbaar. Bij de Amiga ligt de situatie 
anders. Omdat de Amiga, in tegenstelling 
tot een PC, standaard niet over een 
harddisk-controller beschikt is de aan- 
schaf van een harddisk relatief duur. De 
benodigde controller maakt het geheel 
minstens enkele honderden guldens 
duurder dan bij een PC het geval zou zijn. 

ST-506 OF SCSI 

Voor de Amiga komen twee typen harde 
schijf in aanmerking: de ST-506 types, die 
ook bij de meeste PC’s gebruikt worden 
en de SCSI (Small Computer Systems 
Interface) harddisks, die bij onder an- 
dere de Apple Macintosh gebruikt wor- 
den. De ST-506 types, gekombineerd met 
een Amiga-specifieke controller, (vooral 
gebruikt in Duitse harddisks voor de 
Amiga) zijn relatief goedkoop. SCSI- 
harddisks zijn over het algemeen duur- 
der, maar bieden meestal betere kwal- 
iteit, hogere snelheid en meer mogelijkhe- 
den. 

Zo kan men op een SCSI-interface andere 
(maximaal zeven) SCSI randapparaten 
aansluiten, bijvoorbeeld een extra 
harddisk of een CD-ROM speler. Een SCSI- 
interface kan ook gebruikt worden om 
een Amiga-netwerk te realiseren. Voor de 
gebruiker die alleen maar een harddisk 
zoekt zijn deze verschillen minder belan- 
grij k, maar wanneer men voor de toekomst 
mogelijkheden wil openhouden zijn de 
extra mogelijkheden van een SCSI-con- 
troller zeker interessant. Voor een uitge- 
breidere toelichting verwijzen we naar 
onze harddisk-special in Amiga Magazine 
nr. 3. 


EERLIJK 

De A590 heeft een redelijk kompakte 
behuizing, uitgevoerd in dezelfde stijl als 
de A500, met een aparte voeding (uiter- 
lijk nauwelijks te onderscheiden van een 
A500 voeding). Ondanks de kompakte 
bouw neemt de harddisk met voeding 
flink wat tafelruimte in beslag. Wanneer 
we er echter van uitgaan dat de harddisk 
een bak met floppies op tafel uitspaart, 
lijkt dit een eerlijke ruil. 

In de kast bevindt zich een 20 Mb harddisk 
van het ST-506 type (een Epson HMD- 
755) . De standaard geleverde Epson schijf 
houdt de kosten laag en zorgt dat de A590 
voor een zeer aantrekkelijk bedrag over 
de toonbank gaat. 

Naast een ST-506 aansluiting is er ook een 
SCSI-interface aanwezig, zodat de ge- 
bruiker alle kanten op kan (al zullen 
weinig mensen een SCSI-schijf in de A590 
monteren). De SCSI-interface is naar 
buiten uitgevoerd als een 25-polige sub-D 
konnektor (onder andere gebruikt voor 
Macintosh harddisks). De beschikbaar- 
heid van zowel een ST-506 (voor maxi- 
maal twee harddisks) als een SCSI-inter- 


face werd door Commodore al eerder 
toegepast in de A2090 harddisk-control- 
ler voor de Amiga 2000. 

Daarnaast biedt de A590 de mogelijkheid 
tot inbouw van maximaal 2 Mb geheugen. 
Door de inbouw van 256Kramchips (120 
nsec) kan het geheugen naar behoeven 
worden uitgebreid met 5 1 2K, 1 Mb of 2Mb. 
Gezien de relatief hoge prijzen van deze 
chips zal hier voorlopig weinig gebruik 
van worden gemaakt. We vinden de keuze 
voor 256K chips wat vreemd; Megabit 
chips zouden op dit moment meer voor 
de hand liggen (kompakter en doorgaans 
goedkoper) . 

REPUTATIE 

De harddisk wordt aan de linkerzijkant 
van de Amiga 500 op de expansiepoort 
aangesloten. De expansiepoort wordt niet 
doorgevoerd, zodat het niet meer mogelijk 
is om andere randapparatuur hierop aan 
te sluiten. 

Wanneer de A500 wordt aangezet de- 
tekteert de A590 dit en schakelt zichzelf 
in. Daarna is de harddisk nadrukkelijk 
aanwezig: het apparaat produceert een 




AMIGA MAGAZINE 


Een belangrijk punt van kritiek op de Amiga betreft het trage 
lezen en beschrijven van diskettes. De beste methode om 
sneller te kunnen werken is het gebruik van een harddisk. 

De A590 Hard Disk Plus van Commodore lijkt daarom een 
veelbelovend produkt. 


relatief hoog geluid, wat ruimschoots te 
horen was boven het geluid van een Amiga 
2000 met harddisk. We hadden de indruk 
dat het geluid voornamelijk afkomstig is 
van de ventilator van de A590 (de ventila- 
tor van de Amiga 2000 heeft ook een 
zekere reputatie). Voor een A500 ge- 
bruiker zal dit wel even wennen zijn. 



De harddisk wordt gebruiksklaar gele- 
verd, geformatteerd onder het FastFileSys- 
tem met Workbench 1.3; de gebruiker 
kan de harddisk dus direkt in gebruik 


nemen zonder dat kennis nodig is van alle 
zaken die bij het installeren van een 
harddisk komen kijken. Ons testexem- 
plaar was nog niet vergezeld van de bijbe- 
horende software en (Engelse) handleid- 
ing. De software bestaat uit diverse Utili- 
ties voor onder andere het installeren van 
de harddisk, parkeren van de koppen en 
‘onderhoud’. Alleen een backup-pro- 
gramma ontbreekt, wat een duidelijk 
gemis is. 

In kombinatie met Kickstart 1.3 bestaat 
de mogelijkheid de Amiga van de harddisk 
in plaats van met een floppy op te starten. 
Door DIP-schakelaars achterop de A590 
kan men instellen of de autoboot- 
mogelijkheid gebruikt moet worden. 
Andere DIP-schakelaars zijn er voor het 
instellen van een vertragingstijd voor traag 



DE HARDE CIJFERS 


Alle harddisks werden geformatteerd onder het 
nieuwe FastFileSystem, volgens instrukties van 
de leverancier. We maakten op de harddisk 
een directory WB met daarin de komplete 
inhoud van de Workbench 1 .3 diskette. Deze 
werd ‘heen en weer gekopieerd’ om de lees- en 
schrijfsnelheden te testen (tijden in minuten'/ 
seconden"): 


device(dev:) 

1 

2 

3 

4 

5 

diskette 

11*30" 

3'05" 

9*15" 

2'40" 

28" 

A590 

2'1 6” 

59" 

1 *23" 

24" 

3.1" 

A2090A 

1*44" 

44" 

1*15" 

ö 

CM 

2.6" 

IVS 40Q 

54" 

35" 

50" 

20" 

2.4" 

RAM: 

33" 

- 

- 

18" 

- 

RAD: 

27" 

- 

- 

17" 

2.4" 


1 copy dev:WB dev:WB2 all 

2 copy dev:WB ram:WB all 

3 copy ram:WB dev:WB all 

4 delete dev.WB all 

5 copy dev:DPaintlll ram: 


diskette: standaard Amiga diskdrives (df0:/df1 :) 
A590: Commodore A590 Hard Drive Plus, 20 MB 

(+/-f 1500,-) 

A2090A: Commodore A2090A harddisk controller 
met 20 Mb Miniscribe HD (+/- f 2000,-) 
IVS 40Q: Trumpcard SCSI harddisk controller met 
Quantum Prodrive 40 Mb (+/- f 2800,-) 
RAM: de gewone ramdisk (zonder FastFileSys- 

tem) (+/- f 800,- per Mb) 

RAD: recoverable ramdisk met FastFileSystem 


startende schijven en de adressering van 
aangesloten harddisks. 

Van de autoboot funktie moet men geen 
wonderen verwachten: Een ‘koude’ start 
duurt bij de A590 zo’n 40 se konden, ter- 
wijl een start vanaf floppy bij onze Amiga 
2000 harddisk slechts 30 se konden duurt. . . 

PRESTATIES 

Bij de snelheid van een harddisk moet 
een onderscheid worden gemaakt tussen 
de toegangstijd en de maximale transfer 
rate. Welke van de twee faktoren het be- 
langrijkst is, hangt af van de toepassing. 
De Epson schijf heeft met 85 msec een 
relatief slechte toegangstijd. Desondanks 
zijn de prestaties heel behoorlijk. We 
vergeleken de A590 met een een paar 
Amiga 2000 harddisks. In de tabel vindt u 
alvast wat resultaten van de praktijktest. 
De snelheid van de A590 is een verademing 
vergeleken met de snelheid van een ge- 
wone diskdrive; wie eenmaal met een 
harddisk gewerkt heeft kan niet meer 
zonder. 

De harddisks voor de Amiga 2000 zijn op 
de meeste punten wèl sneller dan de A590, 
maar ook duurder. Er zijn voor de Amiga 
500 diverse relatief goedkope harddisks 
verkrijgbaar (voornamelijk uit Duitsland) . 
Deze zijn allemaal gebaseerd op ST-506 
schijven, meestal met RLL controller. We 
vermoeden dat de prestaties hiervan niet 
veel zullen afwijken van de A590; ver- 
schillen zitten meer in de mogelijkheden 
en de kwaliteit van het geheel (sommige 
van de goedkopere harddisks maken nog 
aanzienlijk meer lawaai dan de A590) . 

SCHOT IN DE ROOS 

Hoewel er nog wel wat op de A590 is aan 
te merken, kan niet anders ge konkludeerd 
worden dan dat deze harddisk een schot 
in de roos is. Een harddisk met SCSI- 
controller is waarschijnlijk nergens an- 
ders te vinden voor zo’n lage prijs. De 
mogelijkheid om extra geheugen te in- 
stalleren maakt de A590 tot een zeer 
universele uitbreiding voor de vele Amiga 
500 bezitters. Het zou ons niet verbazen 
als deze harddisk in de verkoop een groot 
sukses wordt. 



PUBLIC DOMAIN SERVICE 
VOOR ABONNEES 


(Beter één 
Amiga (Magazine 
in de Bus... 


Het tweede nummer alweer en nog heeft u 
geen abonnement? Dan bent u wat 
voorzichtig geweest. Maar zoals u ziet: 
Amiga Magazine is geen eendagsvlieg. 

We zijn er en blijven er om u te informeren 
over nieuwe hardware en software voor uw 
favoriete computer. 

Bevalt dat? 

Steun ons dan op de duidelijkste manier: 
Neem een abonnement! 


Maak f 39,95 over naar 

postgiro 1033172 

t.a.v. Divo/AMIGA MAGAZINE 

M. Gijzenburg 14 

2907 HG Capelle a/d IJssel 

Voor België: 

Maak 800 BF over naar 

postgiro 000-1600488-85 

t.a.v. Divo 

M. Gijzenburg 14 

2907 HG Capelle a/d IJssel 

Nederland 

onder vermelding van 
‘abonnement AM’. 


*0 


Een abonnement bestaat uit zes opeenvol- 
gende bladen. 

Geef duidelijk aan welk nummer u als 
eerste wenst te ontvangen. 



Mocht u één of meer diskettes die in de PD-rubriek 
besproken zijn in uw bezit willen krijgen, dan is 
Amiga Magazine u daar graag behulpzaam bij. 

De enige voorwaarde die we stellen is dat u 
abonnee bent. Abonnement en bestelling kunnen 
desgewenst via één giro-overschrijving gekom- 
bineerd worden. 

De schijven kosten u als abonnee slechts f 1 0, — 
per stuk. Er zijn geen bijkomende verzend- of 
administratie-kosten. 

De diskettes worden ongeveer een week na 
ontvangst van uw betaling verstuurd. 

Maak het juiste bedrag over naar 

postgiro 1033172 

t.a.v. Divo/AMIGA MAGAZINE 

M. Gijzenburg 14 • 2907 HG Capelle a/d IJssel 

onder vermelding van de gewenste produkten. 

Voor België: 

Maak 190 BF per schijf over naar 

postgiro 000-1600488-85 

t.a.v. Divo • M. Gijzenburg 14 • 2907 HG Capelle 

a/d IJssel / Nederland 


VRAGENUURTJE 

Voor vragen kunt u elke woensdagavond tussen 
20 en 21 uur met de redaktie bellen. 

Ons telefoonnummer is 01180-39308. 
Spelregels: 

• houd u aan de opgegeven tijd 

• houd het kort, zodat anderen ook een 
kans krijgen 

• niet bellen voor vragen betreffende het abonne- 
ment 

• raadpleeg eerst de gebruiksaanwijzing of uw 
Amiga-dealer 


In het volgende nummer van 
Amiga Magazine verwachten 
we, naast de vaste rubrieken, 
over de volgende zaken te 
publiceren: 

HARDDISK SPECIAL 

We testen diverse harddisks voor de 
Amiga 500 en de Amiga 2000. 
Verder uitgebreide informatie over 
allerlei zaken die bij de aanschaf en 
het gebruik van een harddisk van 
belang zijn. 

GENLOCK TEST deel 2 

In het vervolg van de genlock test 
bekijken we de meer professionele 
modellen. Wat hebben de duurdere 
genlocks te bieden? 


V.C.S. SOFTWARE 


Officiële KUMA-vertegenwoordiger voor de Benelux 


K-SEKA ASSEMBLER 


K-GADGET EDITOR 


K-SEKA is het snelste en 
handigste programma om 
68000 machinekode voor 
uw Amiga te schrijven. De 
assembler verwerkt 25000 
regels mnemonics per mi- 
nuut. Uiteraard is de assem- 
bler zelf ook in assembler 
geschreven. Dit staat borg 
voor een optimale snelheid 
en geeft de programmeur 
de maximale ruimte in RAM 
en op disk voor de opslag 
van lange source files. 

Het pakket bevat tevens een 
editor, een disassembler, 
een linker en een machine- 
kode monitor. 


Technische gegevens: 

Editor: Full screen type. 

Cut en paste. 
Verwerkt ASCII-files.. 

Macro's: Maximaal negen 

parameters, zonder 
nesting. 

Assembler: 25000 regels per 

minuut. Kode kan ab- 
soluut of relocatable 
gegenereerd worden. 

Linker: Het is niet nodig om 

object files via LINK 
of RELMOD te kop- 
pelen tijdens het as- 
sembleren. Het ge- 
bruik van de linker is 
vijf tot tienmaal 
sneller. 

Monitor: Stap voor stap, break- 

point, geheugen edi- 
tor, ASCII-dump en 
inspektie registers 
mogelijk. 

Prijs: f 189,- 


K-GADGET biedt u een 
bijzonder krachtige 'Gadget 
en Requester Editor' die C- 
kode genereert. 

Het ontwerp en de kodering 
van komplexe gadgets en 
requesters is niet langer een 
moeizaam proces, waar- 
door de programmeur kost- 
bare tijd bespaart. 
K-Gadget toont de gadgets 
en requesters rechtstreeks 
op het scherm , zodat de pro- 
grammeur elke verandering 
direkt kan waarnemen. 

Alle funkties zijn gemakke- 
lijk aan te roepen via muis 
en dropdown menu's. 


Technische informatie: 

Boolse, proportionele en string 
gadgets. 

Gadgets kunnen, naast images 
en borders, een willekeurig 
aantal teksten meekrijgen. 
Requesters worden opgebouwd 
uit borders en teksten. 

De programmeur kan source 
naam, GadgetlD, MutualExclude 
en UserData velden voor alle 
gadgets definiëren. 



V.C.S. 


Informatie: V.C.S. SOFTWARE, MERELLAAN 4, 2902 JG CAPELLE A/D IJSSEL 
Tel. 01 0-4511 537, Fax, 01 0-4511 500, Tlx. 26401 . 

Maak het juiste bedrag over naar bankrekening 69.17.03.167 onder vermelding van de door u gewenste 
produkten. Postgiro van de bank: 553. 

Verzending onder rembours naar elk adres in Nederland! Dealer- aanvragen welkom. 





MEER UITJE 
AMIGA HALEN 
EN NIET 

TE VEEL BETALEN ! 



AMSTERDAM 


DEN HAAG 

• 

ROTTERDAM (Overschie) 

EMMEN 

Koningsplein 12 

tel. 020- 270617 

Lange Poten 19a 

tel. 070- 647371 

W. de Zwijgerstr. 63btel. 010-4155716 

Wilhelminastraat 71 tel. 05910-42122 

AMSTERDAM 


DEN HAAG 


BREDA 

DORDRECHT 

Ceintuurbaan 320 

tel. 020- 754834 

Wagenstraat 190 

tel. 070- 636910 

Vierwindenstraat 34 tel. 076- 226777 

Grote Markt 1 tel. 078- 144014 

LEIDEN 


ROTTERDAM 


HILVERSUM 

HOOFDKANTOOR: 

Botermarkt 23 

tel. 071- 120365 

Meent 75a 

tel. 010-4126416 

Hilvertshof 108 tel. 035- 40378 

tel. 010-4376744 fax. 010-4376905 




EPSON LX 800 


Zeer snelle matrix printer (180 karakters per 
seconde) met een goede NLQ (letterkwaliteit). 
De printer heeft het unieke bedieningssysteem 
waarmee u vanaf het controlepaneel alle 
lettertypes kunt instellen (ESC/P systeem). 

I • NEDERLANDSE HAND L EIDI NGl 


Deze parallel Centronics dot matrix printer heeft 
veel mogelijkheden voor attraktief en creatief 
teksten en printen met een grote keus aan 
lettertypes en lettersteen. 

Heel eenvoudig te bedienen met de „soft touch’’ 
toetsen • NLQ • Bi drektioneel • 144 cps • 
friction en tractor feed • 4 Kb data buffer. 

• NEDERLANDSE 
HANDLEIDING 


24 naakte pinwriter met een precisie pHntkop 
168 cps resolutie 360x360 do ts/ inch. 
Karakterset; ASC H standaard IBM-Italic 128 zelf 
te definiëren tekens • 13 internationale karak- 
tersets» 6 lettertypes • Centronics parallel 

: ’’ 5 '-fX 

• N EDE R L A N DSEHA N D L E I DING™ I 


GARANTIE PUN, dat u maar liefst 3 jaar garantie 

GOUDEN GARANTIE PL^ sticker op de doos. 
Er breken GOUDEN tijden aan voor de printers 
en voor u, want de laagste prijs, de AASHIMA 
TECHNOLOGY service en ’t GOUDEN GARANTIE PLAN 
geeft u de aankoop van de eeuw. Bel voor meer 
informatie, deaierslijst of als geïnteresseerde 
dealer 01804-30833. 


computers en randapparatuur is* bij AASHIMA ” 
Technology de PRINTER. Niet alleen heeft 
AASHIMA TECHNOhOGY de meeste merken, 
maar ook de grootste sortering printers en ... 
toch ook wel belangrijk de vriendelijkste printer- 
prijs in Nederland. Maar dat is nog niet alles. 


Nikkelstraat 8-10, 2984 AM Ridderkerk Postbus 4133 2980 GC Ridderkerk telefoon' 01804-30833 telex' 20968 AASHI r 

FAX CENTRALE: 2723, - FAX VERKOOP BINNENLAND: 25,82 - FAX VERKOOP BUITENLAND: 27233 [ 

Geregistreerde handelsmerken: STAR: Star Micronics Co., Ltd. / NEC: Nee Informaties Systems, Ine. / EPSON: Seiko, Epson Corporation.